Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL
Tan é Sézon 9

« TAN-LA MARÉ » : PENGA KOULVAN !

par Hector Poullet
« TAN-LA MARÉ » : PENGA KOULVAN !

Tout bèt jenné ka mòdé  on tipawòl pou espliké, si tan-la maré sa pé sé davwa i jenné é kidonk i ni  figi-la i ni la, on figi a on mové moun, oswa figi a on moun i kòlè. 

Niayaj chiktayé ka kouri douvan van, malfini ozabwa ja pwan hotè pou vin alabri jik anho montangn. Dèyè lorizon on vyé van anrajé  anbiskadé ka toubiyonné asi-y menm akwèdi on toro ankaraktè kay jété kò a-y tèt bésé  asi  sé ti-lilèt Lakarayib-la. On zik-van ka vin piké vyé van anrajé-la  k’on mouch-kongo ka piké on bamou-pòtorik,  pa anho, pa anba, adwèt oben agòch é mi  mové van-la ka kouri-fou, i ka pwan fòs, ka pwan balan, ka mouchté, épi ka déboulé alamonté oswa aladésann asi sé bannzil an-nou la. I mansousyé krazé tousa i jwenn douvan-y, i ni onsèl zyé blan tèlman i kòlè. Niyaj ka krévé kon pwa si difé, lavalas ka dégèl-désann, labou é wòch ka déboulé,  tout pyébwa ka batchat, fèy ka raché, branch ka pétayé, moun ka barikadé adan kaz a-yo, rivyè ka débòdé, ka chayé-désann tousa yo kontré asi chimen a-yo, wasou ka séré kò a-yo anba wòch, lanmè ka waché asi kay, moun enkyèt ka priyédyé, déserten ka hélé : anmwé !

Mé ka sa yé zik-van ? Epi ola gwovan-la té sòti avan i té vini fè koul kòlè a-y kotésit, mové kon bèf ka bat ?

Tini dé koridò ola on van chajé évè dlo-lapli - Fwansé ka kriyé-y alizés, Anglé tradewinds, pangnol barlovento-  ni labitid fè kouskouri, yonn p’asi Nòdé é  onlòt p’asi Sidé. Zik-van la sé zòn ant dé tropik ola van ka kontré. Zik-van-lasa  sé akwèdi on bikavan, oswa pitavan, konsidiré on pitakòk pou van,  ola sé dé kourandè-la ka vin bouré. Silon pli fò-la bikavan-la ka déplasé p’asi anho, p’asi anba, p’asi douvan, p’asi dèyè, akwèdi dé bouk-kabrit ka goumé, kòn kont kòn.  E mi gwo-van la ka débaké sòti dépi p’asi Lafrik adan on pousinyè-siklòn ! I travèsé tout Loséyan Atlantik lib kon kabrit an savann, épi silon sa i kontré an chimen, i pé vin mò kotésit oswa vini on sakré bèf. An moman-lasa sé météològ-la ka ba-y on non. Tala i sòti fin pasé la yo kriyé Matyou. I travèsé pou ay fè dézòdyè a-y adan ondòt péyi, Ayiti, Kiba oben Laflorid.

Labadijou kay pou kasé, gounouy é krikyèt ka bay-lavwa,  kouté yo chanté : « Bon van misyé Matyou mé tanpri-souplè ! On bonvan sé sa nou ka mandé ou divini mizi ou ka vansé, on bonvan pou arèsté fè moun, kaz, pyébwa, lanati, méchansté ! ».

Bwètamo : vocabulaire.

Ankaraktè : de mauvaise humeur.

Bamou-pòtorik : de l’espagnol « vamos ! » prononcé « bamos ! » injonction des vachers portoricains au moment de faire avancer les bœufs en provenance de Porto-Rico. En créole « bamou » désigne ces bœufs eux-mêmes.

Batchat : s’affoler, perdre le nord.

Bikavan : fosse pour vents.

Dégèl-désann : dévaler.

Fè kouskouri : faire la course, se poursuivre.

Koulvan : bourrasque.

Kourandè : courant d’air.

Malfini : frégate.

Mouch-kongo : taon.

Nòdé : Nord-Est.

Pitavan : arène pour vents.

Pousinyè-siklòn : couvée de cyclones.

Sidé : Sud-Est

Zik-van : ZIC (Zone Intertropicale de Convergence)

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.