Dépi lépok Pline l'Ancien, yo té ja konnett konfiti, men poko té ni sik. Ni sik kann, ni sik bétrav. Sé épi miyel yo té ka dousi sé fri a, lè yo té ka tjuitt yo pou fè konfiti ek konsèvé yo, an fwa sézon an té boutt. Anpliss di sa, sik la ki ka bouyi adan’y lan, sa rann bagay anmè dou, i ka mété sa ki titak rak* kon zikak* manjab, é sa ki sé si kon sirett-kochon, angloupab. Miyel oben sik kann ka fè sé mirak tala.
An tan Rabèlè, épi Nostradamiss, sik la sé té an médikaman, jòdi moun ki ni diabett pé pa palé konsa. Yo ké di’w sé zouk la, …. pa sik la ki sé an médikaman.
Mouvman ki fett titak toupatou, vini fè konnett "wozo a ki ka bay miyel san soukou mouch an miyel". Sé wozo sikré tala ki kay lakoz malè toutt an pep, yo kay alé raché asou kontinan'y pou mennen'y esklav. Tousa pou sèvi lentéré an konpangni ké pòté ba plant tala.
Kann lan kay bay sik la. Yo tou lé dé kay sisé laswè nou, pou sèvi anlo.
Gustave Flaubert té ka di konsa ki "La vérité pa ka konsolé kon an boutt pen ki ni konfiti anlè'y pou ti manmay pa pléré." Sik la sisé san moun.
Lè sik kann lan kay koumansé ped valè'y an Frans, yo kay fè sik épi bétrav alantou 19 vienm siek.
Toutt souvinans* tala pa pou opozé nou mandé éti sé konfiti nou an pasé, jòdi jou ? Konfiti patatt, konfiti prinsitè, konfiti sirett, konfiti manmé*, konfiti papay, konfiti tonmadoz* konfiti koko, tonmaren glasé, lajlé, é manmilad* griyav ? Bon konfiti ki fett bòkay, épi toutt bon lodè kannel, vanni* ka simerjé adan kay la ! Ess sa vré ki sé lanmod yo pa lanmod ankò ?
Nou ka mandé poutji nou ka fè tianmay nou dézabitjansé* épi konfiti ? Sé ayen di twop ki pa bon. Ess sé an bol laitt, épi séréyal, ki bon selman ba yo ? Sa pa lé di ki nou la ka espéré, sé yich nou an sé déviré brè dlo kafé tjòlòlò, lé bonmaten, épi an mòso pen rasi ki tranpé adan'y. Non !
Titak konfiti-bòkay tou, asou an ti bi pen épi an mòso fonmaj, oben an ti ba kako-dou adan an mòso pen, ess sa pa mèyè pasé an Fwozenn oben an Floup, an patjé Chips épi’y, an Mac Machen dèyè’y, an vè Koka toulonng avan’y, lè sé pa an kannett labiè ? Bagay yo ka valé gloupman*, é ki kay sa rann yo gwo-gra*, konsi yo sé manjé ayen ki lakwenn kochon wousi.
San two konparé yonn épi lott, an lesklavaj pa pou vini ranplasé anlott.
Térèz Léotin
Brett mo : glossaire.
Rak* : âcre,
Zikak : icaque,
Souvinans * : Souvenir
Manmé* : zabriko-péyi,
Tonmadoz* : tomate cerise,
Manmilad* : marmelade,
Vanni* : vanille,
Dézabitjansé* : Déshabituer,
Gloupman* : goulûment,
Gwo-gra* : obèse.