Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

An tan Tet-san-kò té ka fè siwawa...

An tan Tet-san-kò té ka fè siwawa...

   Adan balan zespri-a ki ni adan imajinè kréyol-la, ni yonn laplipa moun pa konnet : sé Tet-san-kò. Sa moun konnet sé dowlis, Ladjables, soukougnan, zonbi, sertjez volan, Ti Sapoti kisasayésa..., men tala yo pa kapab espitjé sa sa yé. Kon non'y ka di'y, an Tet-san-kò, sé an kréati ki ni anni ki tet, i pa ni zépol, i pa ni karisti, i pa ni lonbrik, i pa ki bonda, i pa ni janm, i pa ni pié. Tet tousel !

   An plis, fidji'y pa ka toutafetman sanm ta an moun, men plis ta an fétis ek dayè dé sèten moun ka di ki Tet-san-kò sé pa dot ki rézilta avotman. Avotman anba-fey, ki pa fet andidan lopital, anba lopsion an chirijien. Sa ka pati dépi an tan ladjoukann éti Nègres té simié avòté pito "fè yich ba lestravay", kon yo té ka di. Pi souvan ki rarman, yo té ka séré ki yo té an sitiasion pou met Bétjé-a pa té rimatjé sa oben si i té rimatjé'y, yo té ka fè wol ti bébé-a té "koulé" nan bouden-yo. Sé fanm-tala té kay séré kadav ti bébé-a anba an piébwa adan tjek danbwa ek sé yo yonn ki té sav koté tonm-la té yé. Ek, silon pawol moun lontan, sé nanm sé fétis avòté tala ki, lannuit, té ka sòti di tonm-yo pou vini terbolizé lé vivan.

   Lè zot wè ladjoukann vini aboli, fanm koumansé ka fè anlo yich : set, yuit, délè jis douz oben tjenz. Té ni dé rézon dèyè sa : dabò-pou-yonn, poko té ni pilil pou opozé fanm tonbé an sitiasion ; dézienm bagay, anlo adan sé timanmay-tala té ka pati kay Man Moun palakoz tout kalté vié maleng ki té ka fè siwawa nan lépok-tala, soutou lakoklich. Kidonk Tet-san-kò sé té nanm tout sé timanmay-tala ki té mò two bonnè a ek ki té ka déviré lakay paran-yo pou trapé titak lérezté. Sé pou sa ou té ka anni wè yonn paret adan an chanm, an latjuizin, an kabiné, épi an fidji ki chimérik bon chimérik la.

   Kifè Tet-san-kò sé pa kréati ki ni movezté nan kò-yo. Yo pa la pou tjwé pèsonn kon zonbi ka fè, ni anviolé fanm kon dowlis ka fè, ni vòlè zafè moun kon soukougnan ka fè kisasayésa...Si yo ka fè tan paret douvan moun sé davwè yo ka soufè, yo tris yo pati-kité lavi san menm té ni tan pwofité di'y, yo ni bon larigrétans ka tòtoy lespri-yo. Davwè yo ni an kabech ki titak dwol, nou ni labitid rélé anmwé lè nou ka jwenn yonn oben pwan-kouri, menm fok sav ki sé pa hak Tet-san-kò a lé fè nou.

   Sa moun lontan ka di'w sé fè twa sin lakwa alanvè, ajounou douvan zespri-a, palé an ti manniè siwo-miel ba'y ek anfwa disparet pwan'y, ay chèché an blan-balenn ki wouj pou limen'y la éti Tet-san-kò a paret la...
  
Vokabilè :

 

An sitiasion : enceinte.

Anviolé : violer.

Balan : grand nombre.

Blan-balenn : bougie.

Chimérik : triste.

Danbwa : forêt.

Fétis : fœtus.

Hak : rien.

Kabech : tête.
Karisti : poitrine.

Kay man Moun : dans l'au-delà.

Kifè : ainsi.
Kisasayésa : etc.

Ladjoukann : esclavage.

Lakoklich : coqueluche.

Larigrétans : regret.

Lérezté : bonheur.

Lontan : autrefois.
Lopsion : contrôle.

Maleng : maladi.

Opozé : empêcher.

Palakoz : à cause de.

Simié : préférer.
Siwawa : florès.

Siwo-miel : doux ; doucereux.

Terbolizé : persécuter.

Tòtoy : tourmenter.

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.