Ek sé pa anni sé péyi kréolopal-la men popilasion-andéwò (diaspora) nou tou kontel sa ka viv atè Kébek, lé Zéta-Zini, la Fwans, l'Anglitè kisasayésa...Adan menm balan-an, gouvelman péyi Sésel, nan loséan endien, mété doubout an bidim FESTIVAL KREYOL ki ka diré yon mwa antiè épi kont, chanté, lekti teks, konférans, konsit (kolok). Gwadloup li-menm pa ped tan pou mété doubout an MWA KREYOL anba lopsion Konsey jénéral. Kantapou Ayiti, koté asou latè oti ni plis kréyolopal (kréyolofòn), i kréyé primié AKADEMI KREYOL AYISIEN.
Adan sé lézot téritwè-a, ni anlo bagay ki fet tou kisiswa Sent-Lisi, Matinik, Guiyàn, la Réinion oben Moris. Jòdijou, pa ni yon sel péyi kréyolopal asou latè ki pa ka gloriyé (sélébré) LANG KEYOL nou an. Pa yon sel ! Lè nou ka viré gadé an ariè, kontel ni 60 oben 70 lanné di sa, nou blijé rimatjé ki ni anchay pwogré ki fet. Kontel :
. KWEYOL ni pwop lékriti'y atjelman, an lékriti ki pa ka dépann asou ta fwansé-a ankò, menmsi ni ti diférans ant sé diféran péyi-a.
. KWEYOL ni litérati'y épi liv poézi, kont, fab, woman, pies téyat kisasayésa...ki ka paret chak lanné anmizi-anmi plis.
. KWEYOL ni diksionnè'y, vré diksionnè pa sanblaj-mo (leksik) kon sa toujou té ni labitid fet.
. KWEYOL ni gramè'y, gramè ki pa ka fè dapiyan asou gramè fwansé a ankò kon an tan lontan.
. KWEYOL antré andidan lédikasion : lékol-timoun (lékol primè), lékol-jenn-timoun (kolej), lékol-jenn-jan (lisé) ek adan Linivèsité pis ni an Lisans, an Mastè ek an Doktora kréyol atjelman.
. KWEYOL ni konkou'y pou sa rikrité pwofésè : CAPES kréyol ek Agrégasion kréyol.
. KWEYOL antré légliz, laradio, latélé ek sa ki pli pòtalan (enpowtan) adan nich-twel (sit-web) pis sé la laplipa jenn moun ka pwan nov (enfowmasion) jòdi-jou.
. KWEYOL antré adan piblisité ek sé lantoupriz-la konpwann ki yo pé pa ralé-vini sé konsomatè-a si yo pa ka sèvi lang tou lé jou yo.
Kivédi lang gangan-nou (zanset) érisi rantré tout koté aloski an tan lontan, sel koté moun té ka asepté'y sé té adan chanté ek lanmizik.
Kidonk ki sa ki mantjé KWEYOL pou i vini an lang kon nenpot ki lang asou latè ? Ki sa fok fè an plis pou ba'y plis balan ? Pou tout moun ba'y lonnè ek respé i mérité ? KI SA ? Lè nou ka fè tan tounen-viré poblem-la, lè nou ka maté'y ek dématé'y, lè nou ka pwan tan katjilé asou'y, nou blijé wè ki répons-lan klè. Répons-lan pa bizwen tranndouzmil plodari (diskou).
Mi répons-lan : sa ki mantjé KWEYOL toujou sé an Volonté Politik ! Davwè sa bien bel fè JOUNEN KREYOL, FESTIVAL KREYOL, MWA KREYOL kisasayésa..., men si sé pou lè mwa novanm rivé, tounen do ba lang-nou ek déviré an manniè nofwap (enpasib) adan fwansé oben anglé, sé pa lapenn. Lapenn pa vo !
Antouléka, MESI ANPIL péyi Donmnik !