Toutmoun sav ni an zafè «Code noir » ka egzisté. Man di toutmoun, men sé pito toutmoun lakay nou ki ka tann palé di sa chak 22 Mé, jou sélébrasion labolision lesklavaj. Lè man mandé lantoun mwen sa ki konnet ek sa ki pa konnet, man rimatjé pa té djè ni anpil moun ki té za li'y.
Lè man koumansé travay, dan lé lanné 1960, pa té ni anpil loto ka woulé anvil. Moun komin té ka débatjé abò taksi- péyi dépi sizè d'maten, jik dézè laprémidi, yo té ka mété lavi an lari Fodfwans. Laprémidi, lè tout taksi-péyi kité karénaj pou viré mennen tout sé moun komin lan lakay yo, sé konsi Fodfwans té ka vidé.
Pov ti kréyol nou an!...Divini'y an danjé. Asou manniè bagay la ka alé laa, avan lafen siek taa, i ké pati-monté lagalilé, disparet ké pran'y, nou pé ké tann kréyol an lari kon atjelman. Anmizi-anmizi fwansé-a ké manjé kréyol la.
Dépi yonn-dé mwa nou ka tann palé di Jilé jòn ka mété difé an Fwans, sa ka fè mwen sonjé Mé 68. An tan taa man té an mitan bankoulélé a, ka bat touléjou pavé Paris pou chèché manjé ba yich mwen. Jòdi sé asiz douvan télé mwen man ka gadé ki manniè krab-la ka dékalé.
Prézidan Macron té prévwè adan pwogram li, fini épi l 'ISF, fini épi taks labitasion, fini épi tout nich fiskal. Dépi i pran fonksion'y, sé asou sa i bat.
Dépi yonn-dé lanné nou ka rimatjé an chanjman adan konpowtasion politisien sé gran péyi a. Toupatou oliwon latè ladwet konsèvatè ka pran pié tibren toupatou é yo sé di yo anvi pran an rivanch.
Si lanvi matjé liv pran mwen an jou, sé Georges mauvois man dwé sa. Man té vini kontan tout pies téyat-li dépi an jou oswè man té monté wè yo jwé « Man Chomil » adan ti téyat Lopital Sivil la.
Li 8 Mé 1902, lamontangn Pèlé té voyé an gwo difé ki adan twa-kat minit té brilé tout lavil Sen-Piè ek tjwé trant mil moun. Toutmoun L'Ajoupa, Mòn-Wouj, Baspwent alantoun, ki pa té risivrè ayen, di Bondié mèsi, difé-a pa té tonbé anlè yo.
Pou diziem lanniversè lanmò Sézè, lanméri Sent-Lis té ofè nou an film «Césaire et les révoltés de l'Histoire ». Padan inèd'tan man wè swasantan lavi mwen défilé douvan zié mwen.
Pa koté lé lanné 1950, pres tout zélev lenterna Lisé Chèlchè té manmay sòti an komin é ki té désann lékol Fodfwans. Lé dé-o-twa anpami yo ki té ka rété Fofwans é ki té lenterna kanmenm, sé té yich milat papa yo té mété yo la pou pran séraj yo, pas yo té two dézodè.
O pi lwen man a sonjé, adan siek-la ki fini pasé a, man pa té jenmen tann palé adan lonliwonnay (voisinage) mwen, di moun ki té rivé ni santan. Atjelman, adan pres tout komin Matinik ni an moun santan é pa ni an mézon laritret ki pa ni omwen yonn
Risivrè gaz lakrimojèn sé an vré bat manman. Sé malè tala ki rivé mwen an jou Paris, lè man té ka rantré lakay mwen apré travay. Sa rivé mwen métro Répiblik, an mitan an boul moun ki té ka kouri séré an bouch métro a. Olié man té fè kon yo, épi bat ariè, man kontinié pou alé gadé déwò sa ka pasé.
Si ni an bagay tout moun ka palé, za palé, ké palé ankò lontan, sé zafè majorasion 40% salè sé fonksionnè-a. Majorasion taa, ka ba tout moun ti bouton. Sé dabò pou yonn sé fonksionnè-a ki ka touché'y la, pas yo pè pèdi'y.
Si ni an bagay ka montré manniè lavi ka alé douvan, sé tan travay. An koumansman, nou té esklav, pa té ni patwon sé té met, i té ka fè moun travay san rété lannuit kon jou, kon i lé, la i lé, lè i lé, yo té a dispozision'y,
Éleksion tala montré manniè moun sanfouté di votman. Poutan sé lanné man tann plis moun voyé pié kont politisien. Yo té ni an lokazion pou chanjé sa, men yo té simié rété bò kay. Trant pou san moun selman alé voté.
Adan ti péyi Matinik nou an, senkant twa moun ka prézanté kò yo pou éleksion dépité li 10 ek 17 jwen pwochen. Pli jenn-lan ni venndé lanné, pli vié-a ni swasantdouz lanné. Lè man ka wè balan moun ka goumen pou trapé an ti pos dépité, man blijé pozé mwen kèsion. Kisa yo ka alé chèché adan kalté lélékou (situation inextricable) tala?