Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

TANBOU

par Jid
TANBOU

Sé pa ti chimen tanbou fè pou yo té sa rikonnet li kon an enstriman mizik. Tanbou-a toujou pasé pou an enstriman mizik djabolik. Met la djabolizé’y, pas i té ka santi tanbou a té i an fos éti i pa té sa kontrolé. Alos ki nonm ladjoukann toujou sèvi tanbou, pou ba yo fos pou travay ; kontel dan lasotè, pou fè an plasman kay, pou rédi bwa épi kisasayésa. 

Met-la défann nèg jwé tanbou dapré’y. Mé nou tout sav lè ou opozé an moun fè an bagay sa ka fè’y réfléchi pou i sa fè’y kanmenm an bèn oben an sitjet.

An finaldikont, nèg-la flennté bagay défandi-tala. Kisiswa adan adan sé bitasion pabò lisid Lamrérik adan sé chan koton-an, ek nou wè négro’spiritual tijé épi vwa. Yo mété tanbou-a an sé vwa-a. Kontel pa koté Gwadloup i ba bouladjel. Mé Matinik i pran chimen gran-bwa an manniè an bèn dan chanté lalinklè. Mé yo tiré mépri bay pou di komva sé : tanbou vié nèg.

Mé lè yo jété lapo-kabrit la (membranophone) sé parti kilti neg-la yo ka ba mépri ek yo ka jété an razié. Sé an bagay neg la kréyé, ek yo ka rifizé wè. Pas dapré yo, bet pa té  kapab kréyé.

Dan labib spo 150 ka di nou “Louanjé bondié épi tout enstriman mizik”*. Nou tout sav sé pa enstriman mizik-la ki mové mé manniè nou ka sèvi’y. Si kontel ou ka bat tanbou olié ou jwé tanbou asiré sé bri ou ké fè. Si ou ni an kouto chien an lanmenw ou pé pliché an zoranj oben pitjé an moun. Es sé kouto-a ki mové oben manniè nou ka sèvi’y ?

Mé kité fig-la pou nou pran bannann lan, kidonk annou viré anlè tanbou bèlè-a. Sé pa an mové enstrimen mizik mé sa ka dépann manniè nou ka sèvi’y.

AN VAN DÉKOLONIZASION SOUFLÉ                                                                

Dépi lé lanné 1965, apré anlo mouvman dékolonizasion ek pèp ka mansipé ni dé movman lidantité ji paret kontel lantiyanizasion, la kréyolizasion. Asou larel lérèlijion, concile Vatican II té ka mandé pou sé i kriyé an « inculturation » kivédi rété kolé o pli pré asou kanman moun ka viv adan kilti yo, kilti ayè té ni tibren mwens fos, yo té konsidéré anlt manniè. Sé konsa yo ladjé laten ek fransé pou gadé pabò lang natif-natal la : kréyol.

Sé adan menm larel-tala dé jenn labé kontel Antoine Maxime (Tatàn) Loui Elie (Loulou) djoubaté pou tanbou trouvé plas li dan sa yo kriyé : la litirji (manniè sélébré lanmes) . Chonjé « La Missa Antilla ; La Messe Tam Tam », psom kréyol, gospel. Sé jenn labé-tala ki té sòti Ròm té frékanté dot labé lamérik latin ek toupatou ki té lé anchouké adan kilti yo. Kréasion Lanmes antiyèz la té adan menm larel La misa criolla arjanten-an, Ariel Ramirez, ki paret an 1963 é sé la nou ké dé konpozision entérésan épi Klod Konfian épi dot.

Nou ni an ti-labitid enmen adopté sa ki sòti ayè toupandan nou ka twazé sa nou ni lakay nou. Eben pou mizik spirituel sé menmbrisi. Sé dé konpozitè kontel Odette Vercruisse pou fè nou dékouvè négro’spiritual ki sòti Lézétazini ek nou asepté mizik-tala pa bagay sakrilèj. Dé moun kontel Paulette Nardal fè an bel travay épi « Chorale Joie de Chanter » ek tout sé koral protestan-an, alvantis, évanjélis pou fè nou dékouvè gospel.

 

AN LITIRJI KRÉYOL WÈ JOU

Sé adan anbians-tala dé nouvo kréasion paret ek yo té ka pran dapiyan asou mizik isi épi balan ritm nou ni. Tout sé mouvman-tala ba an bagay té ka plis sanm neg isi, mwens santré asou léwop, sé té dé bel kréasion mizikal. Chonjé kontel an konpozitè kon Germain Kanuti ki konpozé an passion “Lè Bondié mò”. Tout an krèy konpozitè (Mano Césaire, Claude Confiant, Antoine Maxime…) produi dé bel bagay (ki pa té toujou aprésié). Sé konsa mwen menm man batjé an sa pou konpozé pou la litirji pou sòti an 2007 CD « Innocence » épi koral « L’Orchidée de Schoelcher ».

Anlo artis batjé an sa pou propozé dé chanté kontel, Alfred Varasse, Claudy Largen, Gertrude Seinin, José Versol, limenm mété doubout sa i té kriyé « La caravane de l’espoir » éti té ka mété a tè an louanj adan pliziè komin. Dé non orijinal kontel  Kréospel épi Olivier Luap pou trouvé mak li an kréyol épi gospel. Fok di sé an fénomèn ki trè douvan douvan Matinik sé tan-tala.

 

BÈLÈ LĖGLIZ

Sé épi mo-tala éti ka pran tout dimansion kiltirel mizik péyi-a, anlot krèy jenn labé mété douvan. (Pè Montconthour, Lafine, Phanor, Gibon, Anderson…) Lanné 2016 ja la ka bay dizan. Mouvman pati di LaJoso ek i simen dan dot pawas kontel : Lanmanten, Balata, Lariviè-Salé…)

San manti dé konsèw la ki fet le 22 ek le 23 désanm 2009 anba gra, kwi-a (Grand Carbet Aimé Césaire) té bel toubannman ek té ka démontré nou té pé chanté nowel anlot manniè. Sé pa té yen ki épi kantik ek wonm selman. Fok di tou an prodiktè kontel Fred Jean-Baptiste épi MizikLabel érisi montré riches ek kalité dé artis kontel : Victò Treffe, Kolo Barst, Kazo, Stella Gonis, dé kontè ko Dédé Duguet épi dé koral Ofanswa, L’Orchidée Chelchè, Exultet Saint Christophe. Prodiktè té menm kriyé an manmay Gwadloup ka travay an menm sans lan Didier Ramdine.An désanm 2015 sé Sent-Mari sa té yé ek 22 mé lanné-tala sé té lakatédral.onsè

Dé bel konsèw épi mizik lakay nou épi artis ki té lé chanté épi kilti yo, kidonk chanté bèlè. Chanté zanset ki ka ripran larel ladinité épi dans ek bokantaj.

An bel mèsi ba Pè Monconthour pou pèsévérans-li épi konsep bèlè légliz-la. Chanté ek prédié épi chanté kilitrel nou, ki sòti an sa yo kriyé pèyi dèyè-a, pou viré fè moun pran an konsidérasion kilti nou. Nou pa titiri san paran.

Mé tousa ki ni lanovté, la kritik bililik pa ka mantjé, n sèten mou kip a djè dakò pies toubannman. Ou ka tann dé vié pawol kontel :

-      Poutji yo ka mété bèlè an légliz-la ?

-      Bèlè kon tanbou sé bagay vié nèg !

Mé érezdibonnè ni anlo mou ka aprouvé kon sé moun an ki té anba gran kwi a é ki dakò a di yo pé chanté nwel anlot manniè, yo pé mété tanbou an légliz kon nenpot ki enstriman mizik kon gita, log, flit… Yo dakò épi pawol 150 lan pou louwé Bondié épi son tanbou, sirtou tanbou bèlè-a.

Se jou-tala nou ké ni an gran penteng alantou bèlè pandan twa jou. Bèlè djouba mouvman ka kontini » djoubaté pou yo rikonnet tout valè enstriman-tala ka ba enjénié sonbongaz an stidio.

Man ka bout épi dé ti-pawol Bèlè-Légliz

Papa-nou

Nou ka di’w woulo bravo ba Bondié

Pas limiè Jézi toujou la

E Jézi bien di nou i kay vini.

Nou lé chanté bélia, mi nouvel la

Chanté bien  nérez Mari

Pas nou sanblé pou la bòn nouvel

Pou konté pawol Bondié

Pou gloriyé Bondié.

 

Jid

An bèn : sournoisement

An sitjet : en secret

Bouladjel : mouvement rythmique vocal rappelant le tambour

Bèlè-légliz : mouvement musical privilégiant les rythmes du bèlè.

Lapo-kabrit : Membranophone, instrument rythmique réalisé à partir de la résonance d’une membrane (peau d’un animal :cabrit, mouton, mulet)

Litirji : Liturgie, ensemble de rite autour de la messe

Membrisi : vient de l’expression (menm pri isi) signifie pareil !

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.

Pages