Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

TAN AVAN-TAN JÒDI

Hughes BARTELERY
TAN AVAN-TAN JÒDI

             Ni moun ka di lavi-a vini pli red atjelman, dot ka di sé moun-lan ka palé konsa a pa sav sa yo ka kriyé lavi red.

           

            Avan...Nou té adan an sosiété bitasion. Pa té mantjé lizin Matinik, é té ni distilri adan pres tout kartié sé komin-lan. Men sa ki té pli pòtalan (important ) sé ki pres tout bagay té ka fet isiya menm. Chapantié té ka entèvini adan konstriksion tout kay pou fè chapant, lapot, finet, yo té ka menm fè kawosri taksi-péyi ki té an bwa. An plis té ni lébénis pou fè meb, bijoutié pou fè bijou, tayè pou fè kostim, koutjiriez pou fè rad, artizan pou fè tout kalté bagay kon chapo, é menm zouti. Kidonk, té ni travay pou tout moun. Lè an jennjan té ka sòti lékol two bonnè i té ka fè apranti oben té ka alé travay lizin. Lézot ki té érisi lékol té ka fè fonksionnè. Kantapou sé jennfi a, lè yo pa té lé koud, oben bwodé yo té ka alé plasé bòn lanbouk oben lanvil. Pa té mantjé travay pou yo. Pèsonn pa té ka rété ayen a fè. Malérezman  sé lodè lajan yo té ka pran.  Lavi-a té difisil kon difisil fet. Tout moun té ka viv a krédi épi an ti karné laboutik.

 

            Atjelman... Nou adan an sosiété konsomasion, sé genyen nou lé genyen. Rété an sel ti lizin sik, an dimi douzenn distilri é tout bagay ka rivé tou fet Matinik: lotobis, lapot, finet, meb, rad yo té ka kriyé an dépann "décrochez moi ça"  Anpil métié disparet, travay vini ra, ni chonmaj an tout fanmi. Poutan magazen bakfoul, Sant-komèsial ka débòdé épi machandiz, épi moun. Sé jennjan an magré tout lo diplòm yo a, pa ka touvé travay. San ayen pou fè,  épi ladrog ka simen, yo ka vini mové ek ka mété viyolans an péyi-a. Épi lo bagay-la yo ka wè lantoun yo a, sa ki ni chans ni an travay yo bizwen plis lajan, yo ka touvé yo pa ka genyen asé, é yo ka blijé sendika mélé pou mété lagrev toupatou ek blotjé  péyi-a toulong.   

 

            Fo di kanmenm, moun pa té ni otan bizwen  avan. Pa té ni limiè,  sé épi lanpion moun té ka kléré andidan, sé épi sèbi (flambeau) moun té ka kléré an déwò.  Pa té ni dlo ka rivé an kay, fok té alé lasous pou chèché dlo pou bwè, alé lariviè pou lavé. Pa té ni watè, sé té vaz, sé té an touvayan dèyè kay. Pa té ni loto, tout moun té apié. Pa té ni radio, pa té ni télévizion, pa té ni téléfòn. Kivédi, yo pa té ni tout sé bagay taa pou péyé.

           

            Men épi lamodernité tout bagay la chanjé. An tout kwen lankanpann ou ka wè limiè ka simèjé. Andidan anni touché an ti bouton, ou ni limiè. Andéwo, épi lékléraj piblik, an ti lanmonné ka tonbé atè ou ka touvé'y. Dlo ka rivé an tout kay, anni wouvè an wobiné ou ni dlo pou bwè, dlo pou lavandé, dlo pou benyen, bel dlo klè ki pa ni polision. Pèsonn pa ka maché apié ankò, douvan tout kay ou ka wè, yonn, dé oben twa loto. Lanboutéyaj, aksidan, blésé, mò, loto ka simèjé an lari. Téléfòn, smartfòn, enternet, télévizion ka pèmet moun kominiké kisiswa koté yo yé a.

           

            Alò, kisa ki pli red, lavi avan oben lavi jòdi?

 

            Avan lavi-a té difisil, pas gouvelman pa té ka endé pèsonn. Si ou pa ka travay, ou pa ni lajan, sé selman lafanmi oben vwazen ki ké endé'w, oben an pié friyapen bò kay la.  Man ka sonjé an gran sésé mwen té pran an vié madanm ki té ka viv tousel bò kay nou Latrasé anba lopsion'y. I té ka alé fè manjé ba'y, nétwayé kay-li, lavé rad-li, é sé té plézi mwen épi dot, vini épi'y ba'y an koudmen. Sé té yonn a lot yonn épi lot.

 

            Atjelman lavi-a toujou osi red, lajan toujou ka mantjé, men ni an bagay pèsonn pa té konnet avan sé té lasékrité ( la sécurité sociale ).  Si'w pa ka travay, si'w fanm sel, si'w malad, si'w vié, ou ké trapé an soukou Léta oben Lakomin ké ba'w an lanmonnen.

 

            Alò ki yè ki jòdi lavi-a sé red i red  Sé an santiman ki pé ké janmen chanjé. Kidonk sa ki ka santi i pé viv san powtab, san télévizion, san entènet, san loto, san tout konfò ki ni atjelman é si'y enmen lanati i ké simié lavi avan. Men sa ki pa ka wè'y ka alé chak bonmaten chèché dlo lasous avan i alé lékol oben alé travay, ek apré pran'y apié, ké simié lavi jòdi.

 

            Antouléka, magré an ti nostalji tanzantan, nou rivé an wotè an nivo konfò ka rann lanvi bat ariè jòdi difisil. 

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.