Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

Ki divini kréyol la Matinik?

Hughes BARTHELERY
Ki divini kréyol la Matinik?

          Pov ti kréyol nou an!...Divini'y an danjé. Asou manniè bagay la ka alé laa, avan lafen siek taa, i ké pati-monté lagalilé, disparet ké pran'y, nou pé ké tann kréyol an lari kon atjelman. Anmizi-anmizi fwansé-a ké manjé kréyol la. Sa ké vini ra, tann moun ka palé kréyol toupatou, é lè'w ké alé maché lédjim, ou pé ké tann « vini wè mwen doudou » men «viens me voir chéri ».

          Avan, nou pa té ni dwa palé kréyol lanmézon, men nou té ka palé'y déwò. Nou pa té ni dwa palé kréyol adan klas lékol, men nou té ka palé'y an lakou. Jòdi, pèsonn pa ka opozé pèsonn palé kréyol, soutoupa lé timanmay, ni lanmézon, ni lékol, sé menm lèkontrè. An manniè ofisiel, kréyol la rantré lékol. Poutan lè nou ka kouté timanmay atjelman, yo pa ka palé kréyol ankò, pa menm lè yo ka jwé. Koté nou té ka tann plis kréyol sé té asou téren foutbol, nou té ka tann menm tanzantan an mo manman fè vol plané asou teren a. Lot jou a, man alé wé an match foutbol U11 kivédi pou timanmay 11-12 lanné, man kouté yo bien, é sé yen ki fwansé man té ka tann. Pa an sel mo manman pa chapé an bouch yo. Lè yo pa té kontan, sé ti jouré fwansé pwop ou té ka tann : « espèce d'idiot », « pourquoi tu ne m'as pas fait la passe gwo con », « casse toi imbécile », « tire toi de la salopard », « va chier crétin », pies mo manman pou kòché zorey moun pa chapé. Sa fè mwen plézi lè man rimatjé sa, men an menm tan sa lévé an ti krentitid an ijè mwen pou divini ti kréyol nou an. Bagay taa té an mové sin, kréyol la té koumansé ped fos. Anmizi- anmizi,  jénérasion apré jénérasion an ti mòso krèyol ka pati an lafimen, é adan yonn-dé tan, kréyol an bouch timanmay ké fini kon sa rivé Trinidad.

 

          Poutan, gras a pwofésè Jean Bernabé épi lé zot moun GEREC, kréyol la té pran an balan man konprann ki té ké alé plizanpi fò. Pèsonn pa té jenmen fè otan ba kréyol la. Gras a yo, atjelman, kréyol la vini kon nenpot ki lang, i ni an reg pou matjé'y, i ni an gramè, i ni diksionnè. Pa janmen ni otan liv kréyol : roman, powèzi, bann-désiné. Anplis, dépi latit jik rivé linivèsité moun pé aprann, li épi matjé kréyol.

 

          Men pwoblem la pa la, sé adan si pé lentérè sé jenn lan ni pou kréyol la, i yé, magré tousa ki fet. Sé jenn lan ka sèvi mwens kréyol ki avan. Kisa yo fè épi tout  kréyol-la yo aprann la ? Pa ni jenn matjè ..Pa ni jenn kontè ...Pa ni  jenn lektè ...Oti yo tout pasé?...Man pa menm kwè ni jenn konpozitè chantè kréyol pis bidjin épi mazouka za pres mò, menm zouk la koumansé désann, atjelman sé raga, sé dance-hall épi pawol fwansé. Kisa nou pé fè pou sé jenn lan konprann ki kréyol la sé kilti nou, sé matjoukann ( patrimoine) nou, sé an divwa pòtalan ( important) yo blijé mété  a lonnè, pou yo sèvi'y, osinon, i pa ni pies chans rété doubout ankò.

 

          Si man ni tousa krentitid pou kréyol Matinik la, sé pas man pa ka wè pies larilev ka pwenté. Man pa ka wè an jenn  Bernabé, an jenn Confiant, an jenn Mauvois, an jenn Monchoachi ka vini, ni menm an jenn Térèz Léotin ka pwenté, Alò, lè lé vié goril kon mwen ké chapé, man pè wè tout krab-la mò an bari a.

 

          Si man pa garé, é man ka espéré man ka tronpé kò mwen, kréyol la pati tjoupoutet, i pati pou ped ta'y la avan la fen siek la si ayen pa fet pou sové'y..      

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.