Accueil
Aimé CESAIRE
Frantz FANON
Paulette NARDAL
René MENIL
Edouard GLISSANT
Suzanne CESAIRE
Jean BERNABE
Guy CABORT MASSON
Vincent PLACOLY
Derek WALCOTT
Price MARS
Jacques ROUMAIN
Guy TIROLIEN
Jacques-Stephen ALEXIS
Sonny RUPAIRE
Georges GRATIANT
Marie VIEUX-CHAUVET
Léon-Gontran DAMAS
Firmin ANTENOR
Edouard Jacques MAUNICK
Saint-John PERSE
Maximilien LAROCHE
Aude-Emmanuelle HOAREAU
Georges MAUVOIS
Marcel MANVILLE
Daniel HONORE
Alain ANSELIN
Jacques COURSIL

ALBERT CAMUS TRADUIT EN CREOLE

ALBERT CAMUS TRADUIT EN CREOLE

Il est désormais admis que la traduction est l'un des meilleurs moyens
pour une langue minorée et confinée dans l'oralité d'accéder à ce que Jean
Bernabé (1975) appelle "la souveraineté scripturale". Pour le créole, le
moment est venu de s'en saisir et fort heureusement, les traductions se
multiplient à travers les différents pays créolophones. En témoigne la
traduction ci-contre, par l'écrivain martiniquais Jean-Marc ROSIER, de la
pièce de théâtre d'Albert CAMUS intitulée "CALIGULA".

Albert CAMUS

KALIGILA

Pies-téyat an kat dékatman

Transbòdé an kréyòl anba lanmen

Jean-Marc ROSIER

Simayaj

Kaligila
Sézonia
Hélikon
Sipion
Chéréa
Sénéktis, vié patrisian-an
Météyis, patrisien
Lépidis, patrisien
Oktaviyis, patrisien
Patrisiyis, lentandan-an
Méréia
Misiyis
Primié gad
Dézienm gad
Primié sèvitè
Dézienm sèvitè
Twazienm sèvitè
Madanm Misiyis
Primié powet (résitè)
Dézienm powet (résitè)
Twazienm powet
Katrienm powet
Senkienm powet
Sizienm powet

Senn-lan ka woulé nan chato Kaligila.
I ni an mitann twa lanné ant primié dékatman-an ek sé lézòt-la ka suiv.

PRIMIE DEKATMAN

PRIMIE SEN

Yonn-dé patrisien oti ni yonn ki ni bon laj, sanblé adan an lasal chato-a toupannan yo ka sanm sa ki ovif.

Primié patrisien
Ayen menm.

Vié patrisien-an
Ayen bonmaten, ayen oswè.

Dézienm patrisien

Ayen dépi twa jou.

Vié patrisien-an

Mésajé ka pati, mésajé ka rivini. Yo ka soukwé tet ek yo ka di: “ Ayen. “

Dézienm patrisien

Yo bat tout lakanpay-la; ayen pou sa.

Primié patrisien

Poutjisa zot ja ka chokolaté kò zot konsa-a? Annou atann. Pétet i ké rivini menm manniè i pati.

Vié patrisien-an

Man wè’y lè i kité chato-a. I té ni an manniè bililik ka gadé.

Primié patrisien

Man té la tou ek man mandé’y sa i té ni.

Dézienm patrisien

Es i réponn?

Premié patrisien

An sel mo: “ Ayen “

An tan. Ka paret Hélikon, ki la ka manjé lonyon.

Dézienm patrisien, ovif toujou.

Sa bililik toubonnman.

Primié patrisien

Annou, tout jenn-jan kon sa.

Vié patrisien-an

Si man ka konpwann, laj ka détrasé tout tablo.

Dézienm patrisien

Zot kwè sa?

Primié patrisien

Annou mandé i bliyé.

Vié patrisien-an

Asiré pa pétet! Sé dèyè fanm ki ni fanm.

Hélikon

La ou pran sé (di) lanmou nou la ka palé?

Primié patrisien

E di ki dòt alo?

Hélikon

Frisi-a! sa ou sav. Oben asou ti ladégoutans-lan nou pé ni di wè’w touléjou, la bò nou. Sipoté lanvwazinaj té té ké pliz flouz si tanzantan yo té pé bokanté djòl yo. Men non, lakat-manjé-a pa ka chanjé. Toujou menm matoutou-a.

Vié patrisien-an

Mèyè man kwè sé di lanmou zot la ka palé. Sa pli madousinè.

Hélikon

Epi soulajan, telman pli soulajan. Sé sé kalté malkadi ta-a ki pa konnet sa ki makak ankò mwens sa ki mouton.

Primié patrisien

Tousapasa, érez di bonnè, lédié pa ka ba‘w lapenn san konsolasion. Es zot kapab soufè pasé an lanné?

Dézienm patrisien
Mwen, piespa!

Primié patrisien

Pon moun ni kapasité ta-a.

Vié patrisien-an

Lavi-a té key an sakré bat-manman.

Primié patrisien

Zot wè sa. Gadé! Lanné pasé, mwen ped madanm mwen. Mwen pléré gwo pléré épi mwen mété sa asou koté. Tanmitan, lapenn ka varé mwen. Men, an final di kont, sa pa ayen.

Vié patrisien-an

Sa lanati fè i fè bon.

Hélikon

Poutan, lè man ka gadé zot, man ni lidé délè sa ka rivé i fè bétiz.

Ka paret Chéréa.

Primié patrisien

Ki nov?

Chéréa

Ayen toujou (menm).

Hélikon

Kalmé, Mésié, kalmé. Annou séré sa ki rété (la). Lanpi women, sé nou menm. Si nou ka ped lafas, Lanpi ka ped lakat. Sé pa lè-a piès toubonnman! Pièspa! Epi dabo pou yonn, annou ay manjé! Apré sa, lasanté Lanpi ké méyè.

Vié patrisien-an

Ou ni rézon, ou sav sa ou ka kité, ou pa sav sa ou ka pran.

Chéréa

Man pa djè enmen sa. Men tout bagay té ka maché two bien. Lanprè ta-a té an zafè’y.

Dézienm patrisien

Sa vré, pou an zafè’y i té an zafè’y: sérié épi apranti douvan Lavi.

Premier patrisien

Men, sa zot ni konsa-a? Poutjisa zot ka pléré la-a? Ayen pa ka opozé’y suiv chimen‘y. I té jaja Drisila, asiré. Men sété sésé’y an final di kont! Fè lanmou épi‘y, dabo pou yonn sété anlo bagay. Men tenmbolizé Ròm pas i mò, sa kité kouyonnad ka alé.

Chéréa

Tousapasa. Mwen pa enmen sa piès toubonnman, épi pangaldouvan ta-a pa ka pwomèt ayen di bon.

Vié patrisien-an

Sa vré, lafimen pa ka fet san difé.

Primié patrisien

An tou lé ka, rézon Léta pé pa admet masibolaj an frè èvè sésé’y ki ka sanm sé trajédi-a. Ki an frè jaja sésé‘y, nou dakò! men dépi i pa lévé boukan.

Hélikon

Zot sav an bagay han! masibolaj an frè évè sésé’y, ki ou lé ki ou pa lé, sa toujou ka fè an kritjak. Dapré mwen kabann-lan ka kratjé. Padon si man malélivé. Poudayè, ki moun ka di zot sé épi Drusila i yé?

Dézienm patrisien

Kidonk, di ki sa alò?

Hélikon

Fè lespri zot travay. Matjé sa an koté, malè kontèl maya(lyannaj).Lè ou ka konpwann sé ou ka chwézi, sé wou menm yo chwézi. Sé konsa Lavi ya yé, nou pé pa fè ayen kont sa. Nostròm Kaligila (nou-an) an lapenn, men i pa dwet menm sav poutji! I dwet santi komkwa yo koré’y, dontokel i foukan. Nou tout ki la, nou té ké fè menm bagay-la. Gadé, mwen ki la ka palé ba zot la, si selman mwen té trapé filon-an chwézi papa mwen, mwen pa té ké janmen wè soley.

Ka paret Sipion.

SEN II

Chéréa

Alò?

Sipion

Ayen. Dotwa bitako konpwann yo wè’y, yè oswè, toupré isiya, ka kouri atravè labablé-a.

Chéréa ka ritounen pa koté sé sénatè-a. Sipion dèyè’y ka suiv li.

Chéréa

Sa ka bien fè twa jou, Sipion?

Sipion

Sé sa menm. Man té la, ka suiv li kon man ni labitid suiv li. I vansé bò kadav défen Drusila. I menyen’y épi dé dwèt. Epi, sé konsidiré i té an katjil, la ka toupinen, épi i bay déwò ka maché kantékant. Dépi sa, moun ka chaché‘y konsa!.

Chéréa, ka soukwé tèt-li.

Ti-bolonm ta-a té enmen la litérati pasé pensonn.

Dézienm patrisien

Bagay laj-li.

Chéréa

Men sé pa bagay ran’y. An lanprè artis, sa pa bon pies toubonnman. Nou ja pasé yonn-dé, sa vré. Nan tout troupo, toujou ni an mouton ki galé. Men sé lézot-la, yo fè malen rété fwonsionè.

Primié patrisien

Sa té ka ba yo mwens travay.

Le vieux patrisien

Sé chien sel ki konnet manniè fè pou manjé zo.

Sipion

Sa nou pé fè, Chéréa?

Chéréa

Ayen.

Dézienm patrisien

Annou atann. Si i pa ka viré, foda mété an lot moun a laplas li. Sé pa lanprè ki mantjé.

Primié patrisien

Awa, karaktè selman nou mantjé.

Chéréa

E si i viré égri?

Primié patrisien

Dapré mwen, sé an tjanmay toujou, nou ké fè’y tann épi konpwann.

Chéréa

E si lidé’y pa lé tann épi konpwann?

Primié patrisien, i ka ri.

Eben! Es an tan-an, mwen pa matjé an louvraj asou matégouvèlman?

Chéréa

Poutoulbon, si sa té ka nésésè! Men, man té ké simié yo kité mwen épi liv mwen.

Sipion

Eskizé-mwen, mésié.

I ka pran chimen déwò.

Chéréa

I jennen.

Vié patrisien-an

Ti-bolonm ki la. Tout jenn jan solidè.

Hélikon

Solidè oben pa solidè, tout manniè, yo ké vini vié an jou.

An gad-chato ka paret: “ Yo wè Kaligila nan jaden chato-a. “

Tout moun ka pran chimen déwò.

SEN III

Pensonn anlè sèn-lan pannan dotwa sigonn. Kaligila ka antré an bèn agoch sèn-la. I ka sanm an moun ki garé, i tjousanmen, chivé’y plen dlo ek janm-li sé labou menm. I ka poté, anlo fwa, lanmen’y bò bouch-li. I ka alé pabò glas-la épi owala i ka pésiwè potré’y ki ta’y, i ka doubout. I ka bougonnen dotwa pawol anbabra, épi apré sa i ka alé sizé, adwèt sèn-lan, dé bra’y ka pann an mitan kakounòy-li ki dékatjé. Hélikon ka parèt agoch. Wè i ka wè Kaligila, i ka doubout an bout sèn-lan, ka véyé’y san piès voum. Kaligila ka viré dèyè kifè i ka wè’y. An tan.

SEN IV

Hélikon, ka alé-vini asou sèn-lan.

Man di bonjou, KayIs.

Kaligila, an manniè natirèl.

Bonjou, Hélikon.

Péla.

Hélikon

Ou toupotré an moun ki las?

Kaligila

Man maché anpil.

Hélikon

Pou maché ou maché! ou rété lontan déwò.

Péla.

Kaligila

Sa té rèd pou trouvé.

Hélikon

Trouvé kisa, han?

Kaligila

Sa mwen té lé ya.

Hélikon

E kisa ou té lé?

Kaligila, natirel menm.

Lalin-lan.

Hélikon

Kisa?
Kaligila

Wi, man té lé lalin-lan.

Hélikon

Ha!
Péla. Hélikon ka vansé bò‘y.

Pou fè kisa?

Kaligila

Eben!... Sé yonn man pa ni sa lakay mwen.

Hélikon

An tout manniè. E aprézan, tout bagay bèl?

Kaligila

Awa, man pa rivé trapé’y.

Hélikon

Mi déba.

Kaligila

Ou pé di sa, sé pousa man las konsa-a.

An tan.

Kaligila

Hélikon!

Hélikon

Wi, Kayis.

Kaligila

Ou ka konpwann man débiélé.

Hélikon

Ou fout sav man pa ka janmen katjilé asou ayen. Man two malen pou sa.

Kaligila
Sa vré. Bon! Men mwen pa fou pies ek tet mwen pa janmen konnet rété asou dé zépòl mwen kon aprézan. Blipman, lanvi fè lenposib fèt anni vougaré mwen. ( An tan. ) Limonn, manniè i yé la, pa ka djè ba mwen kontantiman.

Hélikon
Lidé ta-a an tet tout moun.

Kaligila
Asiré pa pétèt. Men, mwen pa té sav sa an tan-an. Atjèlman, man sav. ( Natirèl.) Limonn ta-a, manniè i fèt, an pa sa sipoté’y. Kidonk, man ni bouzwen lalin-lan, oben félésité, oben lavi lédié, tjèk bagay ki déliran pétèt, men Latè pa konnet pòté.

Hélikon
Jijman ta-a ka tjenbé doubout. Men, jénéralman, ou pé pa tjébé’y jik an bout.

Kaligila,
ka lévé, men épi menm mès-sanganm-lan.
Ou pa sav ayen toubonnman. Sé pas yo pa ka janmen tjébé’y jik an bout, yo pa ka trapé ayen. Men pétèt fok rété lojik jik an bout.

I ka gadé Hélikon.
Man sav sa ou ka sonjé tou. Tou sa wolé pou lanmò an fanm! Awa! Sé pa sa menm. Poutoulbon, ou sé di man ka chonjé komkwa ni dotwa jou disa, an fanm mwen té enmen janbé lavi. Men sa lanmou yé? An ti ayen. Lanmò ta-a pa ayen, man ka pwonmet ou sa; anni mak an vérité i yé kifè mwen ni bizwen lalin-lan. Sé ayen ki an vérité san ganm, tou klè, titak kouyon, men rèd pou mété anba soley ek ki ni kont pwa‘y.

Hélikon
Kidonk, sa ki vérité ta-a, Kayis?

Kaligila, koré, épi an lavwa plat.
Nonm ka mò ek yo pa biennéré.

Hélikon, an tan apré.
Annou, Kayis, vérité ta-a pa ka jennen sonmey pensonn. Anni gadé oliwon’w. Sé pa sa ka opozé yo manjé manjé midi yo.

Kaligila, ka vréyé kò’y monté blipman.
Kidonk, tou sa ki alantou mwen sé véglaj! Mwen, man lé tout moun viv nan lafranch-vérité! Jistiman, man an mizi fè yo viv nan lafranch-vérité. Davwè, man sav sa ki mantjé yo, Hélikon. Yo tiré konnésans-la douvan zié yo ek sé an mèt-lékòl ki sav sa i ka di, yo ni bizwen.

Hélikon
Pa faché kò’w, Kayis pou sa mwen ké di’w la. Men dapré mwen, ou té pé alé pozé kò’w ti-bren.

Kaligila, ka asiz an manniè dous.
Sa ou ka di mwen la pé pa fèt, Hélikon, sa pé ké jamen fèt ankò.

Hélikon
E poutjisa?

Kaligila
Si mwen ka domi, ki moun key poté lalin-la ba mwen?

Hélikon, apré an tan péla.
Sa vré.

Kaligula ka doubout, ka fosé menm.

Kaligila
Kouté, Hélikon. Mwen ka tann bri maché bwaré èvè bri lavwa. Pé bouch épi anni bliyé ou fini wè mwen.

Hélikon
Mwen tann.

Kaligula ka pran chimen déwò. I ka viré dèyè.

Kaligila
Tanprisouplé, ba mwen an pal aprézan.

Hélikon
Ayen pa ka opozé mwen fè’y, Kayis. Men, man sav anlo bagay ek ayen pa ka entérésé mwen. Kidonk, a kisa mwen pé endé’w la?

Kaligila
A fè sa ki pé pa fèt piès toubonnman.

Hélikon
Man ké fè sa mwen pé.

Kaligula ka soti. Ka mech rantré, Sipion ek Sézonia.

SEN V

Sipion
Pa ni pensonn. Ou pa wè’y, Hélikon?

Hélikon
Han han!

Sézonia
Hélikon, vréman i pa di’w ayen avan i chapé?

Hélikon
Man pa makoumè’y, man sé ispèktatè’y. I bon kon sa.

Sézonia
Tanprisouplé.

Hélikon
Sézonia, machè! Kayis sé an boug ki lé rèv fèt, tout moun sav sa. Fok di kò’w konsa i poko konpwann. Mwen, man ja konpwann, sé pou sa man pa ka mélé adan ayen. Men si Kayis mété kò’y ka konpwann tou, i kapab, okontrè, épi bon ti-tjè’y la, rantré an tout zafè. Bondié sèl ki sav kijan sa ké kouté nou chè. Bon! si sa pa ka jennen zot, man ka alé manjé manjé midi mwen!

I ka pran chimen déwò.

SEN VI

Sézonia ka asiz an manniè las.

Sézonia

An gad wè’y pasé. Men Ròm tout antiè ka wè Kaligila toupatou. Ek Kaligila, poutoulbon ayen ki lidé’y i ka wè, .

Sipion
Ki lidé?

Sézonia
Kou manniè man ké fè pou sav, Sipion?

Sipion
Drisila?

Sézonia
Ki moun pé di sa? Menb sa vré i té kontan’y. Sa vré sa rèd wè lanmò varé jodi, moun-lan oti yè bonmaten, ou té ka vlopé nan bra’w.

Sipion, an manniè kayè.
E wou?

Sézonia
Ho! mwen, mwen sé vié métrès-la.

Sipion
Sézonia, fok tiré’y la.

Sézonia
Kidonk, ou enmen’y?

Sipion
Mwen enmen’y, wi. I té bon boug épi mwen. I té ka ankonfòwté mwen ek mwen sav anlè bout dwèt mwen yonndé pawol ki ta-y. I té ka di mwen lavi-a pa fasil, men té ni rélijion-an, lart-la, lanmou-a moun ka poté ba nou. Toulonng i té ka di konsa komkwa fè moun lapenn sété sèl manniè kouyonnen kò’w. I té lé suiv chimen lajistis.

Sézonia, la ka mété kò’y doubout.
Sété an ti manmay.

I ka alé pabò glas-la épi i ka gadé kò’y.

Man pa janmen ajounou douvan andot bondié ki kò mwen menm, ek sé bondié ta-a mwen sé lé priyé (gloriyé) jodi pou Kayis viré koté mwen.

Ka paret Kaligila. Wè i ka wè Sézonia ek Sipion, i ka kayé épi i ka tjilé. An menm balan-an, ka parèt an lòt bout sèn-lan sé patrisien-an épi lentandan chato-a. Yo tout la ka rété, estébékwé, Sézonia ka viré dèyè. Li épi Sipion, yo ka kouri alé bò Kaligila. I ka fè yo siy rété.

SEN VII

Lentandan-an, épi an lavwa kòkòdò.
Nou... nou té ka chèché’w, Séza.

Kaligila, épi an lavwa kout ki mofwazé.
Mwen ka wè sa.

Lentandan-an
Nou... kivédi...

Kaligila, blogodo.
Kisa ou lé?

Lentandan-an
Nou té entjèt, Séza.

Kaligila, kilès ka vansé anlè’y.
Ou té andwa?

Lentandan-an
Hé! heu... ( Blipman, an lidé vini’y épi vitman. ) Final di kont, an tout manniè, ou sav ou ni pou mété an lòd dotwa ti bagay ka pòté asou Trézo piblik-la.

Kaligila, an ri san rété vougaré.
Trézo-a? Men sa vré, annou, Trézo-a, sa fondamantal.

Lentandan-an
Asiré pa pétèt, Séza.

Kaligila, ki la ka ri toujou, ba Sézonia.
Pa vré, machè, Trézo-a, sa potalan toubonnman?

Sézonia
Awa, Kaligila, nou pé wè sa apré.

Kaligila
Kivédi ou pa konnèt ayen an sa. Trézo-a ni kont lentéré‘y. Tout sé bagay-la ni potalans yo: soumaké Léta, moralité piblik, politik andéwo, kantinaj lawmé-a épi sé koumandman lagrikilti ya. Tout bagay fondamental, man di’w. Tout bagay asou menm wotè: mapipians Ròm ek sé kriz lartrit ou a. Ha! Mwen key otjipé kò mwen di tousa. Kouté-mwen ti-bren, lentandan.

Lentandan
Nou ka kouté’w...

Sé patrisien-an ka vansé.

Kaligila
Ou épi mwen, sa pa vré?

Lentandan, épi an lavwa (rigwaz) ki ka ripwoché’y.
Séza!

Kaligila
Eben, man ni plan ou ké ni pou fè‘y maché. Nou key toumbilé rékolonmi politik-la an dé tan. Mwen ké ba’w plis kanman, lentandan... lè sé patrisien-an ké foutélikan.

Sé patrisen-an ka pran chimen déwò.

SEN VIII

Kaligila ka asiz bò Sézonia.

Kaligila
Kouté bien. Dabò pou yonn: tout patrisien, tout moun Lanpi ki ni a dispozision yo an gwo-lajan - piti gwo-lajan oben badjoum gwo-lajan, sé menm bagay-la - yo pou oblijéman dézérité tjanmay yo, épi la-menm fè testaman yo an favè Léta.

Lentandan-an
Men, Séza...

Kaligila
Man poko ba’w lapawòl. Silon sa nou ké bizwen, nou ké ba sé gwo boulikanm ta-a lanmò yo dapré lòd an lis fèt an gou mwen. Tanzantan, nou ké pé mofwazé lòd ta-a, toujou silon gou mwen. Epi nou ké érité.

Sézonia, ka démawoté kò’y.
Kisa ka rivé’w?

Kaligila, sérié.
Poutoulbon, lòd sé dépannaj-la pa ni piès potalans. Oben plito, sé dépannaj tala ni an potalans ki kantékant, kivédi yo pa ni piès. Poudayè, yo tout la fotif yonn menm manniè ki an lòt. Matjé sa an koté, sa pa pli démoral, fè bawouf asou lajan sé sitwayen-an otan sa démoral mété anbafèy dotwa taks kolatéral adan pri manjé-a, yo oblijé genyen pou viv. Gouvèlnen, sé vòlè, tout moun sav sa. Men, i ni manniè pou fè. Koté mwen, man ké vòlè franchtiman. Zot ké sispann wè sé genyen-piti-a. ( Red-mato, ba lentandan-an. ) Ou ké fè sa mwen di’w la san atann. Sé testaman-an ké ni oswè-a menm siyati tout jan Ròm, siyati jan lapwovens o plita adan an mwa. Vréyé mésajé.

Lentandan
Séza, ou pa ka rann kò’w kont...

Kaligila
Gadé mwen ti-bren, kouyon ki ou yé. Si Trézo-a ni potalans, alò lavi an Nonm pa ni piès. Sa klè kon dlo woch . Tout sé moun-lan ki ni menm lidé épi’w la pou admet katjil ta-a épi konté valè lavi-yo pou ayen pis yo ka pran lajan pou Bondié. Magré tou sa, mwen, man désidé sé dèyè lalojik man ké wè klè et difet man ni kouwòn-la, zot ké wè sa lalojik ké kouté zot chè. Man ké déchèpiyé ki dékontwolè ki dékontwolaj. Si sa nésésè, mwen ké koumansé pa wou primié.

Lentandan-an
Séza, sé pa lapenn kriyé lentansion mwen douvan tribinal, man ka pran lédié a témwen.

Kaligila
Ta mwen-an non pli, ou pé kwè mwen. Laprèv, man dako pou rikonnet manniè diwè’w la ek man dakò pou fè méditans asou Trézo piblik-la tou. Final di kont, ba mwen mèsi mwen pis man ka rantré nan jé’w-la ek sé épi kat-ou menm man ka jwé. (An tan. Nofwap.) Poudayè, plan mwen, difèt i pa konplitjé, i wo toubonnman, dontokel déba-a bout . Ou ni twa sigonn pou pran lavol. Man ka konté: yonn...

Disparet ka pran Lentandan-an.

SEN IX

Sézonia
Man pa ka rikonnèt ou! Sé an lastik, sa pa vré?

Kaligila
Pa toutafEtman, Sézonia. Pédagoji ki la.

Sipion
Sa pé pa fet, Kayis!

Kaligila
Jistiman!

Sipion

Man pa ka konpwann ou.

Kaligila
Jistiman! Sé épi sa ki pé pa fet nou ni afè, oben plito man ka fè manniè pou sa ki pé pa fet fet an final di kont.

Sipion
Men sé an jé ki pa ni pies liziè. Sé zwel an boug fou.

Kaligila
Awa, Sipion, sé pakbaré (vertu ) an lanprè. ( I ka chaviré kò’y, toupotré an moun ki las. ) Man fini pa konpwann a kisa kouwòn-la ka sèvi. I ka ba sa ki pé pa fet tout chans-li. Jodi, ék pou tan-an ka pwonmet, libèté pa ni lalinman ankò.

Sézonia, an manniè chimérik.
Man pa sav si fodré nou ri, Kayis.

Kaligila
Man pa sav non pli. Men, man ka sipozé fok viv kon sa.

Ka paret Chéréa.

SEN X

Chéréa
Man apwann ou viré. Man ka mandé lédié ba’w lasanté.

Kaligila
Lasanté mwen ka rimèsié’w.( An tan épi blipman. ) Foutélikan, Chéréa, man pa lé wè’w.

Chéréa
Ou ka siwprann mwen, Kayis.

Kaligila
Fok pa ou siwpri. Man pa enmen litératè ek man pé pa sipoté véglaj yo. Yo ka palé pou yo pa pran tan kouté sa yo menm ka di. Si yo té ka kouté pawòl yo, yo té ké sav yo pa ayen toubonnman dontokèl yo pa té ké sa palé anko piès. Alé, fè chimen’w, man pa sa wè mantimantè an zié.

Chéréa
Si nou ka manti, souvan nou ka fè’y san sav. Man ka plédé man pa fotif.

Kaligila
Véglaj pa janmen inosan. Ek ta’w la ka ba yètè ek bagay twop potalans. Mi sé sa mwen pé pa padonnen zot.

Chéréa
Poutan, fok bien nou plédé ba limonn ta-a, si nou lé viv anlè’y.

Kaligila
Pa pran lapenn plédé, man bien konpwann sa ou lé-a. Limonn ta-a pa ni pies valè ek moun-lan ki ka rikonnet sa genyen libèté’y. ( I doubout. ) E jistiman, man rayi zot padavwè zot pa lib. Nan tout grandè Lanpi women, mi sé mwen yonn ki lib. Kontan mésiézédam, an lanprè fin pa vini pou apwann zot lalibèté. Foutélikan, Chéréa; wou tou, Sipion, lanmitié ka fè mwen ri. Alé di Ròm konsa libèté’y viré an lanmen’y ek épi’y an gran léprèv ka koumansé.

Yo ka pran chimen déwò. Kaligila détounen kò’y.

SEN XI

Sézonia
Ou ka pléré?

Kaligila
Wi, Sézonia.

Sézonia
Men an final di kont, kisa ki ni ki mofwazé? Si sa vré ou té jaja Drisila, ou té enmen’y an menm tan ki mwen, an menm tan ki dòt fanm tou. Sa pa té sifizan pou lanmò’y pa kouri dèyè’w kontel i kouri dèyè’w pannan twa jou, twa lannuit nan lakanpay-la kidonk ou ka rivini épi mové fidji ta-a.

Kaligila, i viré gadé dèyè.
Ki moun ka palé’w di Drusila, fanm fòl? Lèspri’w pé pa konsivwè an nonm pé ka pléré pou anlòt bagay ki lanmou?

Sézonia
Padon, Kayis. Men, sé konpwann man ka chaché konpwann.

Kaligila
Nonm ka pléré pas sé bagay-la pa kontel yo té pou yé. ( Fanm-lan ka alé koté’y.) Kité mwen trantjil, Sézonia. (Fanm-lan ka tjilé.) Men, rété toupré mwen.

Sézonia
Man ké fè sa ou lé man fè. ( I ka asiz.) A laj mwen, ou sav lavi-a pa bon. Men, si movèzté asou latè, poutji pòté fòs bay?

Kaligila
Ou pé pa konpwann sa. Sa pa ka fè ayen? Pétèt an jou man ké sòti la. Men, alè, sé ayen ki yètè san tit man ka santi ka monté andidan mwen. Kisa mwen ké fè kont yo? (I ka viré gadé koté fanm-lan. )Ho! Sézonia, man té sav an nonm té pé désèspéré, men mwen pa té fout sav védi mo ta-a. Kon tout moun, man té konpwann sa té an malkadi nanm. Men pièspa, sé kò-a ka soufè. Lapo mwen ka fè mwen mal, lestomak mwen, manbrati mwen. Tèt mwen flo ek tjè mwen lévé. Ek sa ki pli lèd, sé vié-gou ta-a nan bouch mwen. Ni san, ni lanmò, ni lafièv, men tousa an tjòk-an-blòk. Man ni ka brennen lang-lan sèlman pou tout bagay déviré an nwè, ek pou sé yètè-a dégouté mwen. Fout sa rèd, fout sa rak tounen nonm!

Sézonia
Fok dòmi, dòmi lontan, kité kò’w alé epi pa sonjé ayen toubonnman. Man ké sèbi sonmey-ou. Konsa ou lévé, ba’w, limonn ké ritouvé tout gou’y. Alò, sèvi kouwòn-ou pou enmen titak plis sa ki pé risivwè lanmou toujou. Sa ki pé fet mérité trapé chans-li tou.

Kaligila
Men, pou sa, ou ni bizwen sonmèy-la, ou ni bizwen bandonnay-la. Sa pé pa fet.

Sézonia
Sé sa nou ka konpwann an bout lavanniz-la. An tan ka vini otila nou ka ritouvé an lanmen red.

Kaligila
Men fok ou sav ola ou ka mété’y. Epi, kisa an lanmen rèd ka fè ba mwen, a kisa kouwòn ta-a ki si obidjoul ka sèvi mwen si man pé pa chouboulé lavi-a, si man pé pa fè soley-la bay-désann a lest, lasoufwans bay dèyè, ek sé yètè-a pa mò piès ankò? Awa, Sézonia, sa pa ni piès potalans dòmi oben rété doubout, si man pa ni an lanmen asou lòd limonn ta-a.

Sézonia
Men, sé lé ou lé mété kò’w kantékant épi lédié. Man pa konnèt foli ki pli fòl.

Kaligila
Wou tou, ou konpwann sé dekdek man dekdek. Poutan, sa an dié yé pou man pé ni lanvi fè kantékant épi’y? Sa mwen lé épi kont lafòs tjè mwen, jòdi, two wo ba lédié. Man ka mété asou zépòl mwen an wayòm otila sa-ki-pé-pa-fèt louwa.

Sézonia
Ou pé ké sa fè sièl-la pa sièl ankò, an bèl fidji vini lèd, tjè an nonm détrasé santiman.

Kaligila, ki kité kontan ka alé.
Man lé migannen sièl-la èvè lanmè-a, lélé lalédè èvè bèlté, fè manniè pou tijé griyendan an fon lasoufwans.

Sézonia, doubout dwèt-pitjèt douvan‘y, sipliyan.
I ni sa ki bon ek sa ki pa bon, sa ki wototo épi sa ki kouchal, lajistis ek lenjistis. Man ka pran lédié a témwen ki tousa pé ké bokanté larel.

Kaligila, menm manniè ki’y.
Lidé mwen sé mofwazé sa. Man ké ofè sièk ta-a lakantékant-la. Ek lè tout bagay ké plati, sa-ki-pé-pa-fèt, la asou latè, lalin-la an lanmen mwen, alò, pétèt, mwen-menm man ké mofwazé ek limonn ansanm épi mwen, alò an final di kont Nonm pé ké mò ek yo ké viv biennéré.

Sézonia, adan an koutkriyé.
Ou pé ké sa démanti lanmou.

Kaligila,
ki déblozé, épi an lavwa anrajé.

Lanmou, Sézonia! (I tjenbé’y pa zépòl, ka soukwé’y.) Man apwann sa pa té ayen. Sé lòt-la ki ni rézon: Trézo piblik-la! Ou bien tann sa i di, sa pa vré? Sé koumansman tout bagay. Ha! sé aprésan man ké viv an final di kont! Viv, Sézonia, viv, sé déviran enmen. Sé mwen ka di’w sa ek sé mwen ka konvié’w adan an banboch san mizi, adan an pwosé jénéral, adan pli bèl ispèktak-la. Ek man ni bizwen an krey moun, ispèktatè, viktim ek fotif.

I ka volé anlè gonn-lan épi i ka koumansé konyen, san rété, lavalas toubonnman. La ka konyen toujou.

Fè sé fotif-la antré. Man ni bizwen dotwa. E yo tout la fotif. (Ka konyen toujou.) Man lé yo mennen-vini isit sé ta-a key mò-a. Moun, man lé ni lodians mwen! Mésié lé jij, témwen, atjizé, yo tout la ja pri an sa! Ha! Sézonia, man ké montré yo sa yo pa janmen wè nan lavi yo, sèl boug-la ki lib nan Lanpi ta-a.

Konsa gonn-lan sonnen, chato-a, an mizi an mizi, koumansé bakfoul épi wélélé kilès ka anpilzi toupannan yo ka pwoché. Wach, bri zam, bri maché, bri maché fòsé. Kaligula ka ri, ka konyen toujou. Dotwa gad ka antré, ka sòti apré.
Ka konyen.

E wou, Sézonia, ou key obéyi mwen. Ou ké toujou endé mwen. Sa key obidjoul. Pran Bondié a témwen ou ké ba mwen an pal, Sézonia.

Sézonia, ki garé, an mitan dé kout gonn.
Man pa bizwen pran Bondié a témwen, pis mwen enmen’w.

Kaligila, menm jé.
Ou ké fè tou sa mwen ké di’w fè.

Sézonia, menm jé.
Tout, Kaligila, men arété konyen.

Kaligila, la ka konyen toujou.
Ou ké bouwel.

Sézonia, la ka pléré.
Bouwel menm.

Kaligila, menm jé.
Mab ek gayak.

Sézonia
Gayak menm.

Kaligila, menm jé.
Ou ké soufè tou.

Sézonia
Wi, Kaligila, men sé fòl man ka vini fòl.

Dotwa patrisien antré, estébékwé, ek épi yo, sé moun chato-a. Kaligila ka konyen an dènié kou, ka lévé gwo-mato’y la, ka viré gadé pa koté sé moun- lan ek ka kriyé yo.

Kaligila, kon an boug fou.
Zot tout la vini. Vini la. Man ka ba zot lòd vini tibren.( I ka trépinié. ) Sé an lanprè ka egzijé zot vini koté’y. ( Tout moun ka vansé, ankaponnen menm.) Fè vit vini la. Aprézan, vini ti-bren Sézonia.

I ka pran’y pa lanmen, ka mennen’y bò glas-la; apré sa, djigidik ( kon an zizitata), épi gwo-mato-a, i ka détrasé an likòn ki anlè zékal lis-la. I ka ri.

Pa rété ayen, ou wè. Pa yonn souvini, tout fidji foutélikan! Ayen, ayen menm. Ek ou sav sa ki rété. Vini titak plis. Gadé. Zot tout la, vini. Gadé.

I ka kalé kò’y douvan glas-la lanmanniè déliran an boug fou.

Sézonia, ka gadé glas-la, i ankaponnen.
Kaligila!

Kaligila ka bokanté janjòl, ka pozé dwèt-li anlè glas-la épi, zié’y blipman dwèt-pitjèt, ka di konsa, lavwa’y kontan ek diézè:

Kaligila
Kaligila.

TWEL

DEKATMAN II

PRIMIE SEN

Dotwa patrisien sanblé kay Chéréa.

Primié patrisien
I ka jouré kakabozié nou.

Misiyis
Dépi twa lanné!

Vié patrisien-an
I ka kriyé mwen ti madanm! I ka mété mwen adjendjen! Lanmò pou’y!

Misiyis
Dépi twa lanné!

Primié patrisien-an
I ka fè nou kouri tou léswè alantou kabann-mobil li-a alè i kay pwonmnen nan lakanpay-la!

Dézienm patrisien
Epi i ka di nou konsa kouskouri bon pou lasanté.

Misiyis
Dépi twa lanné!

Vié patrisien-an
Pani lèskiz pou sa.

Twazienm patrisien
Awa, nou pé pa padonnen sa.

Primié patrisien
Patrisiyis, i fè bawouf anlè tout bien’w; Sipion, i dépann papa’w; Oktaviyis, i bawoufé madanm-ou ek aprésan, i ka fè’y travay adan kay-bouzen’y-lan; Lépidis, i tjouwé ti-bolonm-ou. Es zot key sipoté sa? Ba mwen, lòpsion-mwen ja fet. Ant pèd kò mwen ek viv lavi difé-lanfè tala nan lapè ek lapépasité, man pé pa tjansé.

Sipion
Tjouwé i tjouwé papa mwen, i chwèzi ba mwen.

Primié patrisien
Zot la ka tjansé toujou?

Twazienm patrisien
Nou la épi’w. I ba pèp-la biyé siwkis-nou épi, i vréyé nou goumen épi lapleb-la pou pé sa ba nou séraj nou apré.

Vié patrisien-an
An pwofitè ki la.

Dézienm patrisien
An sinik.

Twazienm patrisien
An komik.

Vié patrisien-an
An enkapab ki la.

Katrienm patrisien
Dépi twa lanné!

Totoblo anpangal. Sé zam-la wosé. An sèbi chapé-tonbé. An tab chaviré- maté. Tout moun ka déboulinen déwò. Men, ka parèt, nofwap, Chéréa, kiles ka frennen balan ta-a.

SEN II

Chéréa
La zot pran konsa-a?

Twazienm patrisien
An chato-a.

Chéréa
Sé sa mwen ka wè la. Men, es zot konpwann yo key kité zot rantré?

Primié patrisien
Mandé lapèmision pa an lidé nou.

Chéréa
Zot bien vidjò toutsuitman! Es man pé ni dapiyan zot pou man pé sa asiz lakay mwen?

Lapòt-la fenmen. Chéréa ka alé bò tab maté-a épi, i ka asiz anlè yonn di sé lakongni-a toupannan yo tout la ka viré-gadé pa koté’y.

Chéréa
Sa pa sitelman flouz kontel zot ka konpwann-li-a, kanmarad. Lapè-a ki an fon tjè zot pé pa pasé pou kouraj ankò mwens pou nofwapans. Lè-a poko rivé.

Twazienm patrisien
Si ou pa épi nou, foutélikan, men tjébé lang-ou.

Chéréa
Poutan, tout lidé mwen, man épi zot. Men, pa pou sé menm rézon-an.

Twazienm patrisien
Asé palé!

Chéréa, ka palantjé kò’y.
Wi, annou pé kozé-a. Man pa lé ni lonbraj an zafè mwen. Padavrè, si man la épi zot, man pa pou zot. Sé pou sa larel zot-la pa ka sanm mwen i bon. Zot pa rikonnet bon lenmi zot-la, zot ka bay ti lentansion. Ayen ki gwo lentansion i ni ek sé dèyè lanmò-a zot la ka kouri. Dabo pou yonn, apwann gadé’y lanmanniè i yé; goumen épi’y key pli flouz apré.

Twazienm patrisien
Nou ka wè’y, lanmanniè i yé, tiran pli dekdek-la pasé piesdòt tiran!

Chéréa
Sa pa sèten. Lanprè fou, nou konnet sa. Men ta-a pa toutafetman fou. Ek sa man rayi épi’y, sé i sav sa i lé.

Primié patrisien
I ka mandé lanmò nou tout la.

Chéréa
Awa, davwè, sa ka vini apré. Men, kouwonn-li la pou an lanmou-fondòk ki pli wototo, pli dangéré; i ka minasé nou an sa nou ni ki pli fon. Asiré, sé pa pou primié fwa lakay nou, an nonm ni an lanmen’y an kouwonn san lalinman men sé primié fwa i ka sèvi’y san mizi pou défolmanté ki Nonm ki limonn toubonnman. Mi sé sa ka fè mwen pè épi’y la, man lé fouté atè. Pèd ta-mwen sé ti afè ek man ké ni kouraj tala lè lè-a ké rivé. Men, wè védi lavi ta-a gayé, wè sa ki ka fè nou lévé tou lé bonmaten pran lavol, mi sé sa ki red la. An moun pé pa viv san rézon.

Primié patrisien
Lavanjans sé an rézon.

Chéréa
Wi, ek man key manjé’y épi zot. Men, fok zot sav sé pa pou pran ba wotè lawont zot. Sé pou goumen kont an gran lidé okel laviktwè’y té ké vlé di limonn fini bat. Man pé aksepté yo mété zot adjendjen, man pé pa admet ki Kaligila fè sa i ka révé fè ek tou sa i ka révé fè. I ka fè filozofi’y tounen kadav, ek pou malè nou, sé an filozofi san kontrilanm. Sé konyen ou blijé konyen lè ou pé pa démanti an lidé.

Twazienm patrisien
Alo, fok nou brennen kò nou.

Chéréa
Fok nou brennen kò nou. Men, zot pé ké janmen dékalfonsé bidim-pouvwa ta-a ki pa konnet lajistis si zot bòdiyé’y an bèkabèk alò sé lè-a oti i djòk menm. Nou pé goumen kont mes-tiran-an, pou sa fok ou makak èvè laméchansité ki pa ni poutji. Fok mennen’y la i lé alé, atann lojik ta-a tounen foli. Men, man ka viré di zot li, ek sé lonnèté ki fè si man palé, konpwann man la épi zot selman pou an tan. Apré sa, man pé ké pwan ba ayen ki ta zot, man ni selman lanvi ritouvé lapé nan an limonn ki viré trapé tout sans li. Sé pa ladézirans mété kò mwen douvan ki ka fè man ka goumen, men an lapè katjilé, lapè lirizm ta-a ki pa soti an tjè an nonm, bò kilès lavi mwen pa ayen.

Primié patrisien, ka vansé.
Man kwè man konpwann, oben apipré. Men sa ki potalan sé ki ou ka wè kon nou ka wè kijan fondas sosiété nou-an toumvasé. Ba nou, sa pa vré, zot ki la? pwoblenm-la avan tout bagay, moral. Fanmi ka tranblé, respé djoubak-la ka foukan, lapatri antiè ka bigidanm anba pawòl-dékadi. Larel tjè nou ki konnet fè sa ki bien ka djélé anmwésoukou, mandé nou vini; es nou ké rifizé tann-li? Konspirè, es zot ké aksepté ki sé patrisien-an oblijé kouri touléswè alantou kabann-mobil Séza?

Vié patrisien-an
Es zot ké aksepté yo kriyé yo “ doudou-mwen “?

Twazienm patrisien
Ki yo pran madanm yo an lanmen yo?

Dézienm patisien
Epi yich yo?

Misiyis
Epi lajan yo?

Senkienm patrisien
Piespa!

Primié patrisien
Chéréa, ou bien palé. Ou bien fè kalmisiré nou tou. I two bonnè pou goumen: pep-la, alè tala menm, té ké kont nou. Es ou lé souskandé épi nou moman-an pou bout vakabonajri ta-a?

Chéréa
Wi, annou kité Kaligila fè zafè’y toujou. Okontrè, annou ouvè chimen-an ba‘y. Annou siktiré lafoli’y ba’y. An jou ké vini otila i ké touyonn douvan an lanpi plen moun mò ek fanmi moun mò.

Wélélé tout koté. Twonpet andéwò. Péla. Epi, nan bouch ka palé ba bouch, an tit: Kaligila.

SEN III

Ka paret Kaligila ek Sézonia; ka suiv yo, Hélikon ek dotwa solda. Sèn san pawòl. Kaligila ka frennen ek ka gadé sé konspirè-a. I ka maché-alé bò yonn, bò yo tout san pies voum, ka ranjé bouk-chivé yonn, ka bay dèyè pou kokoziété an dézienm, ka viré gadé yo, ka pasé lanmen’y asou dé zié’y ek ka pran chimen déwò, san di ayen.

SEN IV

Sézonia, mantè-gwayèz, ka montré tjòkanblòk-la.
Zot té ka goumen?

Chéréa
Nou té ka goumen.

Sézonia, menm jé.
E poutjisa zot té ka goumen?

Chéréa
Nou té ka goumen pou ayen.

Sézonia
Alò, sa pa vré.

Chéréa
Kisa ki pa vré-a?

Sézonia
Zot pa té ka goumen.

Chéréa
Alò, nou pa té ka goumen.

Sézonia, la ka griyendan.
Pétet sa té ké lentérè zot mété lòd an kay-la. Kaligila rayi tjòkanblòk menm.

Hélikon, ba vié patrisien-an.
Zot ké fin pa fè’y lévé faché, boug tala!

Vié patrisien-an
Men bondiéséniè, sa nou fè’y?

Hélikon
Ayen, jistiman. Akakwak douvan zié an moun, bililik toubonnman. An lè, sa ka fin pa vini pasipòtab. Mété kò zot an laplas Kaligila. ( An tan.) An tout manniè, zot té ka konplosité ti-bren, sa pa vré?

Vié patrisien-an
Men sa pa vré, ébenbondié. Kisa i ka konpwann la-a?

Hélikon
I pa ka konpwann, i sav sa. Men, man ka sipozé, an fon tjè’y, i ka déziré sa titak. Bon! annou mété lanmen pou ranjé bakannal-la.

Yo an travay. Kaligila ka paret épi ka gadé.

SEN V

Kaligila, ba vié patrisien-an.
Bonjou, doudou-mwen. ( Ba sé lézot-la.) Chéréa, man désidé manjé lakay-ou. Misiyis, man pran dapiyan mwen konvié madanm-ou.

Lentandan-an ka bat dé lanmen’y. An djouk ka paret, men Kaligila ka frennen’y.

Atann ti-bren! Mésié, zot sav ki soumaké Leta té ka tjenbé doubout selman pas yo té pran labitid la. Dépi yè, labitid-la li-menm pa sifizan ankò. Kidonk, sa maléré men man oblijé fè piti épi krèy-djoubakè-a. Epi an lèspri maré-senti zot ké kontan menm, an sèten disa, man désidé bésé chalbala lakay-mwen, ladjé yonndé djouk épi mété zot ka rédi chèz madanm. Zot ké paré tab-la épi sèvi manjé-a.

Sé sénatè-a ka gadé kò yo ek ka pataté.

Hélikon
Annou, mésié, ba kò zot an ti balan. Zot ké wè, poudayè, koumanniè sa pli flouz désann èskabo lasosiété-a ki viré monté’y.

Sé sénatè-a ka alé-vini, tjans anlè yo.

Kaligila, ba Sézonia.
Ki chatiman ki ni ba sé djouk-la ki fenyan?

Sézonia
Rigwaz-la, man kwè.

Sé sénatè-a ka déboulinen ek ka koumansé paré tab-la an manniè golbo.

Kaligila
Annou, titak plis pokosion! Travay épi larèl, èspésialman épi larèl! ( Ba Hélikon. ) Ou sé di yo pèd lanmen?

Hélikon
Poutoudi, yo pa janmen ni’y, osnon pou bat moun oben koumandé. Foda atann, mi sé sa. An jounen nésésè pou fè an sénatè ek dis lanné pou fè an djoubakè.

Kaligila
Men, man ka krenn fodré atann ven lanné pou an sénatè tounen djoubakè.

Hélikon
Yo ka rivé kanmenm. Dapré mwen, yo ni lanvi rivé! Ladjoukann ké alé yo. ( An sénatè ka ponjé fron’y.) Gadé, yo jis ja ka koumansé swé. Sé an pa.

Kaligila
Bon. Annou pa mandé yo twop bagay. Sa pa sitelman mové. Epi, an moman lajistis, sa pa ka fè moun mal. Tou kon man la ka palé di lajistis, fok nou fè débriya: an dépannaj ka atann mwen. Ha! Rifiyis chansé toubonnman difèt bouden mwen ka présé ay manjé. (Bouch anbabra.) Rifiyis, sé chouvalié-a ki pou mò. ( An tan.) Zot pa ka mandé mwen poutjisa i pou mò?

Gran péla toupatou. Pannan tan-an, djouk pòté manjé.
Kontan.

Annou, man ka wè zot ka vini malen. ( I ka grinien an zoliv. ) Zot fin pa konpwann ki sa pa oblijé zot fè an bagay pou mò. Solda, man kontan zot. Sa pa vré, Hélikon?

I ka sispann grinien épi i ka gadé sé zenvité-a lanmanniè an katjopin ka gadé.

Hélikon
Asiré! Mi lawmé! Men si ou sav lidé mwen, atjelman, yo malen twòp, ek yo pé ké lé goumen ankò. Si yo haldouvan toujou, lanpi ka bligidim!

Kaligila
Bien. Nou ké pozé kò nou. Annou asiz la lachans vréyé nou. Pani fè manniè. Kanmenm, Rifiyis tala chansé bon chansé. Ek man ka mété lanmen mwen an difé i pa djè kontan ti wouspèl ta-a. Poutan, dotwa lè genyen anlè lanmò-a, valè sa pa ni bout.

I ka manjé, sé lézot-la tou. Tout moun ka rann kò yo kont kijan Kaligila malélivé. Ayen pa ka fòsé’y jété nannan sé zoliv li-a nan zasièt sé vwazen an ki toupré di’y, kraché sé zo vyann-lan anlè zasièt-la, ankò mwens tjiré dan’y épi zonng-li ek graté tèt-li an manniè djigidjik. Poutan, sé tousa gran zafè, pannan ripa-a, i ké fè déflouz. Men, blipman, i ka sispann manjé épi i ka gadé an zié yonn di sé zenvité-a, Lépidis ki non‘y, lontan toubonnman.
Blogodo.

Ou ka sanm sa ki faché. Es sé pas man fè yo dépann ti-bolonm ou?

Lépidis, gòj-li senntré.
Men non, Kayis, okontrè.

Kaligula, démaré.
Okontrè! Ha! Fout mwen enmen lè fidji-a ka dépalémanti trakasman fon tjè-a. Fidji’w an lapenn. Men tjè’w? Okontrè, sa pa vré, Lépidis?

Lépidus, an manniè red.
Okontrè, Séza.

Kaligila, kontan menm.
Ha! Lépidis, pensonn pa ni plis valè ba mwen ki ou. Annou ri toulédé, sa ka di’w? Epi, rakonté mwen dotwa bel kont.

Lépidis, ki té konté asou lafòs-li.
Kayis!

Kaligula
Bon, bon. Man ké rakonté, alò. Men, ou ké ri, sa pa vré, Lépidis? ( Ka gadé‘y, zié mové. ) Ri, selman pou dézienm ti-bolonm-ou. ( Ka viré griyendan.) Dayè, ou pa pies faché. ( I ka bwè, épi i ka dikté.) O..., o... Annou, Lépidis.

Lépidus, an manniè las.
Okontrè, Kayis.

Kaligula
Jiskont lè-a! (I ka bwè.) Kouté sa, aprésan. (Chimérik.) Nan an tan ki kité tan, té ni an lanprè kanyan pensonn pa té enmen. Li, ki té kontan Lépidis, fè yo dépann pli jenn ti-bolonm boug-la, tousa pou woté lanmou ta-a an tjè’y.( Ka bokanté janjòl. ) Natirelman, sa pa fout vré. Sa komik, sa pa vré? Ou pa ka ri. Pensonn pa ka ri? Alò kouté. ( Adan an kolè sanmanman.) Man lé tout moun mété kò yo ka ri. Wou, Lépidis, ek zot tout la. Doubout, mété ri atè.( I ka konyen anlè tab-la.) Man lé, zot tann, man lé wè zot ri.

Tout moun ka mété kò yo doubout. Pannan sèn ta-a, sé aktè-a, Kaligila ek Sézonia pa adan, key pé jouwé kon bwabwa ka jouwé.
Ka chalviré asou kabann-lan, démaré menm, an lanvi ri karakien ka tjenbé’y.

Non, men gadé yo, Sézonia. Ayen pa ka alé menm. Lonnété, rèspèktabilité, sa moun ké di, sapians sé nasion-an, ayen pa vlé di ayen ankò. Tout bagay ka pran lavol douvan lapè. Lapè, hen, Sézonia, bel santiman ta-a ki san méliaj, san migannaj, ki pa konnèt gadé sa ki ni an kò bef, yonn an mitan tout sé santiman-an, kilès ka tiré woté janfè’y andidan bouden‘y. (I ka pasé lanmen’y anlè fwon’y, épi i ka brè. Epi an janjòl amial.) Annou palé di dòt bagay atjelman. Kouman, Chéréa, ou pa ka di ayen.

Chéréa
Man paré pou palé, Kayis. Owala ou ba mwen dapiyan‘w.

Kaligila
Bien. Alò, péla. Man té ké bien enmen tann Musiyis, kanmarad-nou.

Misiyis, akontritjè.
Sé wou ka koumandé, Kayis.

Kaligila
Eben, ba nou dé ti-kamo asou madanm-ou. Epi koumansé pa vréyé’y agoch mwen.

Madanm Misiyis ka vini toupré Kaligila.
Eben! Misiyis, nou ka atann-ou.

Misiyis, ti-bren garé.
Madanm mwen, men mwen jaja’y.

Moun ka mété ri atè toupatou.

Kaligila
Asiré pa pétèt, kanmarad, asiré pa pétèt. Men sé bagay tout moun!

I ja ni madanm-lan kolé bò’y, i ka liché alazwèl zépòl goch-li. Alèz menm.

Ba mwen di zot sa, lè man antré, zot té la ka konplosité, sa pa vré? Zot té ka pòslenné ti matégouvelman zot, hen?

Vié patrisien-an
Kayis, koumanniè ou pé? ...

Kaligula
Ti afè pou lanfè, ti-fi jòlòt doudou an mwen. Fok bien sé vié moun-la touvé an bagay pou otjipé tan yo. Ti afè, vrédivré. Zot pa fouti fè an bagay ka mandé kouraj. Mi mwen ka chonjé atjelman man ni dotwa zafè Léta pou mété an lòd. Men, avan sa, fok sav i ni an tan pou kalmisiré vidjòzité ladézirans-lan, lanati ka fè tan lévé an kò nou.

I ka doubout ek i ka mennen dèyè’y madanm Misiyis adan an chanm toupré isiya.

SEN VI

Misiyis ka sanm sa ki paré lévé-doubout.

Sézonia, an manniè amial.
Ho! Misiyis, man té ké bien viré pran adan bon diven ta-a.

Misiyis, défarouché, ka sèvi’y san di ayen. Pannan an moman, tout moun jennen. Sé chèz-la ka kratjé. Kozman-an ki ka vini apré sa tibren mawoté.

Sézonia
Eben! Chéréa. Si atjelman ou té ka di mwen poutjisa zot té ka goumen talè-a?

Chéréa, falfrèt.
Tou sa koumansé, Sézonia chè, épi sa nou té ka mandé kò nou asavwè si lapoézi résitaj) pou tjouwé moun oben si i pa pou fè sa.

Sézonia
Sa entérésan toubonnman. Toufwazékant, sa two fò pou an ti-lespri fanm kon ta mwen. Men, man kontan wè ki lanmou-fondòk-la zot ni ba lart ka mennen zot bokanté kout-baton.

Chéréa, menm jé.
Asiré. Men Kaligila té ka di mwen konsa pé pa ni lanmou-fondòk ki fondòk san tjèk méchansté adan‘y.

Hélikon
Menm manniè pé pa ni lanmou san an tizizing koké-déwobé.

Sézonia, ki ka manjé.
Ni bagay ki vré adan lidé ta-a. Sa pa vré, zot ki la?

Vié patrisien-an
Kaligila sé an doktè-lèspri ki vidjò.

Primié patrisien
I palé ba nou épi fòs lokans kouraj-la.

Dézienm patrisien
I té dwétet fè pisièt épi tout sé lidé’y-la. Valè sa pa té ké ni bout.

Chéréa
San konté sa té ké otjipé’y. Davwè, ou ka wè i ni bizwen anmizman.

Sézonia, ka manjé toujou.
Zot ké kontan apwann ki i chonjé sa, kidonk sé tan ta-a, i ka matjé an gran louvraj.

SEN VII

Ka paret Kaligila ek madanm Misiyis .

Kaligila
Misiyis, man ka rimet-ou madanm-ou. I ké rijwenn-ou. Men, padonné mwen, man ni dotwa lòd pou ba.

I ka pati vitman-présé. Misiyis, blenm, mété kò’y doubout.

SEN VIII

Sézonia, ba Misiyis ki rété doubout.
Gran louvraj tala ké wotè sé pli mapipi-a, Misiyis, nou pa ka douté di sa.

Musius, ki la ka gadé toujou pa koté lapot-la
pa kiles disparet pran Kaligila.
E di kisa i ka palé, Sézonia?

Sézonia, an manniè sanfoutépamal
Ho! Sa two fò ba mwen.

Chéréa
Kidonk, fok konpwann sé asou fòs asasinèz lapowézi-a (résitaj) i ka palé.

Sézonia
Sé sa menm, man kwè.

Vié patrisien-an, kontan toubonnman.
Eben! Sa ké otjipé‘y, kontel Chéréa té ka di.

Sézonia
Wi, ti-fi jòlòt doudou-mwen. Men, asiréman, sa ki ké jennen zot, sé tit liv tala.

Chéréa
Sa ki’y?

Sézonia
“ Lépé-a. “

SEN IX

Ka paret vitman-présé, Kaligila.

Kaligila
Padonné-mwen, mais zafè Léta, yo tou, présé-présé. Lentandan, ou ké fè yo fenmen gad-manjé piblik-la. Man fini grafiyen dékré-a. Ou ké touvé’y nan chanm-lan.

Lentandan
Men...

Kaligila
Dimen, sé ké jou ladizèt.

Lentandan
Men pèp-la ké vréyé pié.

Kaligila, djòl fò, djòl rèd.
Man di konsa dimen sé ké jou ladizet. Tout moun sav sa ladizet yé, sé an kalamité. Dimen, sé ké jou kalamité... ek man ké sispann kalamité-a lè lidé mwen ké di mwen. (I ka ba sé lézot-la esplikasion.) A bien gadé, man pa djè ni anlo manniè pou montré moun kijan man lib. Libèté an moun sé an tik ka sousé libèté lézòt. Sa kouyon men sa nowmal. ( Epi an kout zié jété pa koté Misiyis.) Anni kolé lidé ta-a bò lajalouzi épi zot wè. ( Katjilè.) Kanmenm, fout sa led lè an moun jalou. Soufè pou lapéti kakabozié‘w ek pou dékatman lespri’w! Wè madanm ou...

Misiyis ka bandé tjòk-la épi ka ouvè bouch-li. Lamenm.

Annou manjé, mésié. Es zot sav, Hélikon épi mwen, nou ka djoubak red, ? Nou ka pòslenné an ti-louvraj asou dépannaj-la, kilès sa ké fè vréyé pawòl.

Hélikon
Sipozé nou mandé zot lidé zot asou sa.

Kaligila
Annou pa fè piétè, Hélikon! Annou woté kouvèti-a asou kannari sigré-nou. Alé, pies III, pawagraf yonn.

Hélikon, ka mété kò’y doubout ek ka résité machinalman moso-a i apwann.
“ Dépannaj ka soulajé ek ka libéré lespri moun. I toupatou, i ka anmasonnen‘w ek i konnet mété lajistis nan tou sa i ka fè kon adan lentansion’y tou. Nou ka mò pas nou fotif. Nou fotif pas nou sé jan labòday Kaligila. Toufwazékant, tout moun anbabra Kaligila. Kidonk, tout moun fotif. Kivédi tout moun ka mò. Sé atann pou atann ek lapasians pou ni.”

Kaligila, ka ri.
Sa zot ka di di sa? Lapasians, hen, mi bagay la. Ba mwen di zot sa: lapasians, sé sa zot ni man pli enmen.
Atjèlman, mésié, fè chimen zot. Chéréa pa bizwen zot ankò. Men Sézonia, wou, rété la! Lépidis épi Oktaviyis osi! Wou tou Méréia. Man sé lé palé épi zot asou siktirasion kay-bouzen mwen-an. I ka ba mwen gwo traka.

Sé lézot-la ka sòti san présé kò yo. Kaligila ka lonviyé Misiyis.

SEN X

Chéréa
Man ka kouté’w, Kayis. Kisa ki pa ka alé? Krey-djoubakè-a pa bon?

Kaligila
Non, men sé risèt-la pa bon.

Méréia
Fok anpilzi sé pri-a.

Kaligila
Méréia, ou fini ped lokazion fenmen bouch ou. Wè laj-ou, sé pwoblenm ta-a pa ka entérésé’w ek man pa ka mandé’w sa ou ka pansé.

Méréia
Alò, poutjisa ou fè mwen rété la?

Kaligila
Padavwè, talè, man ké ni bizwen an lidé ki pa fet épi lanmou-fondòk.

Méréia ka bay yo lè.

Chéréa
Si man pé, Kayis, palé di sa épi lanmou-fondòk, mwen ké di konsa fok pa menyen sé pri-a.

Kaligila
An tout manniè. Men fok nou fè lajan rantré tou. Man ja ba Sézonia plan-mwen, i ké dékaté’y ba zot. Men, man bwè twop diven ek sonmey-la ka koumansé varé mwen.

I ka lonjé ko’y ek ka fenmen zié’y.

Sézonia
Sa flouz toubonnman. Kaligila ka mété déwò an nouvo méday.

Chéréa
Man pa ka wè chiviyman-an.

Sézonia
Poutan, i la. Méday tala ké fondasé krey mapipi sitwayen-an. I ké kouwonnen sé sitwayen-an ki pasé tan-yo ka alé adan kay-bouzen Kaligila.

Chéréa
Lidé-a bòskaf.

Sézonia
Sé lidé mwen tou. Man té ka bliyé di zot ki yo ka rimet rékonpans-la tou lé mwa, apré yo vérifié sé biyé pasaj-la; sitwayen-an ki pa rivé tjébé an méday apré douz mwa, yo ka vréyé’y an gabandaj oben yo ka dépann-li.

Twazienm patrisien
Poutjisa “ oben ”?

Sézonia
Padavwè Kaligila ka di sa pa ni pies potalans. Nannan-an, sé i pé ni kont lopsion’y.

Chéréa
Woulo. Kòf Trézo piblik-la viré plen aprézan.

Hélikon
Gadé bien, i viré plen san lamoral jennen pou sa. Aprétout, vomié ou fè sé moun-la péyé mes visié-yo-a chè ki ou dépayé moral-la manniè yo ka dépayè’y nan sé krey répiblik-la.

Kaligila ka wouvè zié’y dimi dimi, épi i ka gadé vié Méréia kilès, lwen di tout moun, ka ralé an ti-poban épi ka brè an ti lakras andan‘y.

Kaligila, lonjé toujou.
Sa ou ka brè-la, Méréia?

Méréia
An rimed pou loprésion-mwen, Kayis.

Kaligila, ka alé koté’y, ka pousé sé lézot-la an menm balan-an
ek ka santi bouch-li.
Awa, sa sé an chinitref.

Méréia
Men non, Kayis. Asé fè lafet. Lannuit, sé toufé man ka toufé ek sa ka fè an moman man ka pran rimed.

Kaligila
Kidonk, ou pè yo pwèzonnen’w?

Méréia
Loprésion-mwen...

Kaligila
Han Han. Annou kriyé an chat an chat: ou pè man pwèzonnen’w. Ou ka soupsonnen mwen. Ou ka souskandé mwen.

Méréia
Men non, o-non-tout-sen-nan-siel!

Kaligila
Ou ka pòté ladoutans asou mwen. Antjekpa, ou pa ni konfians an mwen.

Méréia
Kayis!

Kaligila, an manniè rèd.
Réponn-mwen. (Katjilatè) Si ou ka pran chinitref, sa vé di ou ka kwè man ni lidé pwazonnen’w.

Méréia
Wi..., man lé di... non.

Kaligila
Ansanm ou ka kwè man désidé pwazonnen’w, ou ka fè sa ki nésésè pou mété an koraj adan lidé tala.

Péla. Owala sèn-lan koumansé, Sézonia ek Chéréa bayalé an fon’y. Lépidis selman ka suiv kozé-a, lapè an tjè’y.
Kaligila filaplon.

Sa ka fè dé fòt, ek an solibo di kilès ou pé ké chapé: swa, man pa té lé fè yo tjouwé’w ek san rézon, ou ka pòté ladoutans asou mwen, mwen ki sé lanprè’w. Swa, man té lé fè yo tjouwé‘w, ek wou, ti-bet ki ou yé, ou ka mété an koraj adan lentansion-mwen. ( An tan. Kaligila ka kokoziété vié boug-la, i kontan toubonnman. ) Méréia, sa ou ka di di lojik tala, hen?

Méréia
I..., i filaplon, Kayis. Men i pa ni ayen a wè épi sitiyasion-an.

Kaligila
Epi, twazienm fòt, ou ka pran mwen pou an kouyon. Kouté mwen bien. Adan sé twa fòt tala, an sel ka pòté lonnè ba’w, dézienm-lan - davrè owala ou ba mété asou kont mwen an désizion ki ou ka dékontwolé, man ka konpwann i ni an gawoulé ka lévé andan’w. Ou sé an metamanniòk, an ranboulzayè. Sa bien. ( An manniè kanyan. ) Man enmen’w anpil, Méréia. Sé pou sa ou ké pran séraj ou pou dézienm fòt la, pa pou sé lézot-la. Ou ké mò kon an nonm difet ou lévé gawoulé.

Pannan tout plodari tala, Méréia, an mizi an mizi ka pisiété kò’y nan chez-la.

Pa pran lapenn di mwen mèsi. Sa nowmal. Mim ( I ka lonjé ba’y an poban épi an manniè amial, i ka di‘y. ) Valé pwazon ta-a.

Méréia, ki ka pléré gwo dlo, ka rifizé épi tet-li. Pasians ja ka mantjé Kaligila.

Annou, annou.

Méréia ka senyé chié kouri. Men Kaligila, kon an zannimo ka solibodouvan, ka vougaré’y an mitan sèn-lan, ka vréyé’y alé asou an chèz-an-londjè ek, apré an ti moman goumen, i ka profondé poban-an anmitan dan’y épi i ka pété’y afòs kout tjòk. Apré détwa soukwrad-kò, fidji’y plen dlo ek san, Méréia ka mò.
Kaligula ka viré doubout ek ka suiyé machinalman dé lanmen’y.
Ba Sézonia, i ka poté an mòso poban Méréia-a.

Sa sa yé? An chinitref?

Sézonia, nofwap.
Awa, Kaligila. Sé an rimed pou djéri loprésion.

Kaligila, ka gadé Méréia, apré an péla.
Sa pa ka fè ayen. Sé menm bagay-la. Tibren pli bonnè, tibren pli ta...

I pran chimen déwò blipman, kontel lè i otjipé, ka suiyé dé lanmen’y toujou.

SEN XI

Lépidis, estébékwé.
Ki sa pou fè?

Sézonia, an manniè san ganm.
Dabo pou yonn, tiré kadav-la, man kwè. I two lèd!

Chéréa ek Lépidis ka pran kadav-la ek ka trennen’y pa dèyè sèn-lan.

Lépidis, ba Chéréa.
Fodré nou fè vit.

Chéréa
Fòk nou sé dé-san moun.

Ka paret Jenn Sipion. Wè i wè Sézonia, i ka fè an manniè pou viré pati.

SEN XII

Sézonia
Vini isiya.

Jenn Sipion
Sa ou lé?

Sézonia
Vini tibren.

I ka wosé manton’y ek ka gadé’y an zié. An tan.
Falfrèt.

I tjwé papa’w?

Jenn Sipion
Wi.

Sézonia
Ou rayi’y?

Jenn Sipion
Wi

Sézonia
Ou lé tjwé’y?

Jenn Sipion
Wi.

Sézonia, ka ladjé’y.
Alò, poutjisa ou ka di mwen sa?

Jenn Sipion
Pas man pa pè pensonn. Tjwé’y oben yo tjwé mwen, sé dé manniè fini épi sa. Dayè, ou pé ké makoté mwen.

Sézonia
Ou ni rézon, man pé ké makoté’w. Men, man lé di’w an bagay - oben plito, man sé lé palé ba sa ou ni ki pli bon andan’w.

Jenn Sipion
Sa man ni ki pli bon andidan mwen, sé rayisans mwen.

Sézonia
Anni kouté mwen. Sé an pawòl an menm balan-an, rèd ek klè, man lé di’w la. Men, sé an pawòl ki, si moun té ka pran tan kouté’y vréman, té ké mennen an bout chimen‘y, sèl ek dènié ranboulzay limonn ta-a.

Jenn Sipion
Di’y alò.

Sézonia
Poko. Dabopouyonn, sonjé fidji tounen-lanvè papa’w, ba kilès yo té ka raché lang-li. Sonjé bouch tala plen épi san ek kout kriyé ta-a kon ta an bèt yo ka dépotjolé.

Jenn Sipion
Wi.

Sézonia
Atjelman, sonjé Kaligila.

Jenn Sipion
épi tout fòs lahenn-lan.
Wi.

Sézonia
Aprézan kouté: éséyé konpwann-li.

I ka pran chimen déwò, ka kité jenn Sipion nan délala’y.
Ka paret Hélikon.

SEN XIII

Hélikon
Mi Kaligila ka viré vini: si ou té ka alé manjé, powet?

Jenn Sipion
Hélikon! Ba mwen an pal.

Hélikon
Sa danjéré, ti toutrel-an-mwen. Ek man pa ka konpwann an patat an zafè lapowézi.

Jenn Sipion
Ou sé pé endé mwen. Ou sav anlo bagay.

Hélikon
Man sav sé jou-a ka pasé ek fok fè vit manjé. Man sav tou ou té ké pé tjwé Kaligila... ek sa pa té ké jennen’y pou otan.

Ka paret Kaligila. Ka pran chimen déwò, Hélikon.

SEN XIV

Kaligila
Ha! Sé wou.

I ka frennen, akwédi i té ka chaché an kontinans.

Ni lontan man pa wè’w. ( Ka pran tan’y vansé pa koté’y.) Ki sa ou ka fè? Ou ka matjé toujou? Es ou pé montré mwen sé dènié pies-téat ou a?

Jenn Sipion,
an babouk, li osi, ka tjansé ant rayisans-li ek tjèk bagay i pa sav.
Man matjé dotwa powèm, Séza.

Kaligila
Anlè kisa?

Jenn Sipion
Mwen pa sav, Séza. Anlè lanati, man kwè.

Kaligila, alèz titak plis.
Bel model. Epi ki ni grandé. Ki sa i fè’w, lanati?

Jenn Sipion, ki la ka rifè kò’y,
épi an manniè mantè-gwayè, mové toubonnman.
I ka soulajé lapenn mwen di wè man pa Séza.

Kaligila
Ha! ek ou ka di i té ké pé soulajé lapenn mwen di wè mwen sé Séza?

Jenn Sipion, menm jé.
Dapré mwen, i djéri bles ki té pli sérié ki sa.

Kaligila, bililikman san ganm.
Bles? Ou ka di sa, bouch-ou plen movezté. Es sé pas mwen dépann papa’w? Poutan si ou té sav koumanniè mo-a filaplon. Bles! ( Ka bokanté janjòl.) Lahenn selman ki sa fè moun vini malen.

Jenn Sipion, rédi.
Man réponn kestion’w-la asou lanati.

Kaligila ka asiz kò’y, ka gadé Sipion. Blipman, i ka pran dé lanmen Sipion ek ka fòsé ti-bolonm-la vini an pié’y. I ka tjébé fidji’y an lanmen’y.

Kaligila
Résité poèm-ou-a ba mwen.

Jenn Sipion
Tanprisouplé, Séza, piespa.

Kaligila
Poutjisa?

Jenn Sipion
Man pa ni’y anlè mwen.

Kaligila
Ou pa ka chonjé’y?

Jenn Sipion
Awa.

Kaligila
O mwens, di mwen sa i ni.

Jenn Sipion, ki rédi toujou, épi konsidiré i ka rigrété.
Andan’y, man té ka palé...

Kaligila
Eben?

Jenn Sipion
Awa, man pa sav...

Kaligila
Eséyé...

Jenn Sipion
Andan’y, man té ka palé di tjek akòdaj latè-a fè...

Kaligila,
ki diskoupé pawòl-li, ka di épi an janjòl fouyayè.
...latè-a fè èvè pié-a.

Jenn Sipion, ki soté, ka bétikannen an tan épi ka kontinié.
Wi, sé apiprè sa...

Kaligila
Kontinié.

Jenn Sipion
... di tras sé mòn Ròm-la tou ek di kalmisirad-tala, mawonnè ek toumbilè, ka mennen viré oswè...

Kaligila
... Di chankriyé sé matinet-péchè-a nan sièl vet-la.

Jenn Sipion,
ka ladjé kò’y tibren plis.
Wi, ankò.

Kaligila
Eben?

Jenn Sipion
Epi di minit lélékou tala otila sièl-la plen lò toujou, blipman ka tounen-lanvè pou montré nou adan an batzié lòt fidji’y la, bakfoul èvè zétwel sousounkléré.

Kaligila
Di lodè lafimen tala, pié-bwa ek dlo ka bay-monté dépi latè pou rivé pabò lannuit.

Jenn Sipion, sérié.
... chankriyé sé kritjet-la ek dévirad tan karenm, sé chien-an, woulé sé dènié kabouré-a, lavwa sé mounbitak-la...

Kaligila
... Ek sé wet-la lonbraj kouvè, pèdi adan sé pié pistach-la ek zoliv...

Jenn Sipion
Wi, wi. Sé tou sa! Men koumanniè ou konnet-li?

Kaligila,
ka séré jenn Sipion an dé bra’y.
Man pa sav. Pétèt pas nou enmen sé menm vérité-a.

Jenn Sipion, ka flichonnen,
ka séré tèt-li asou lestonmak Kaligila.
Ho! Sa pa ka fè ayen, davwè tou sa ki andidan-mwen ka pran fidji lanmou!

Kaligila, ka karésé’y toujou.
Valè moun gran tjè ki la, Sipion. Toufwazékant, mwen sé lé ni vérité palé‘w! Men, man plis ki konnet fòs lanmou-fondòk-mwen ba lavi-a, i pé ké kontanté kò’y épi lanati. Ou pé pa konpwann sa. Ou sé moun jik dèyè do Bondié. Ou batizé nan libien menm manniè man batizé nan limal.

Jenn Sipion
Man pé konpwann.

Kaligila
Awa. Bagay-tala ki andidan mwen, gran-létan péla ta-a, sé zeb gaté tala. ( Blipman, ka bokanté janjòl. ) Powèm-ou dwet bel. Men si ou lé sav lidé mwen...

Jenn Sipion, menm jé.
Wi.

Kaligila
Tou sa mantjé san ka koulé.

Sipion ka solibodèyè blipman épi i ka gadé Kaligila, dégoutasion ek rayisans an tjè‘y.Toupannan i la ka tjilé, i ka palé an manniè toufé douvan Kaligila kiles i ka koutviyé.

Jenn Sipion
Ho! vié bet, konchonni vié bet. Ou viré jwé. Ou fini jwé, hen? Ek ou kontan sa ou fè-a?

Kaligila, tibren chimérik.
I ni pawòl vré an sa ou fini di-a. Man jwé.

Jenn Sipion, menm jé.
Mi mové tjè plen san ek krapolad ou dwet ni-a. Ho! movezté ek rayisans dwet ka malmennen’w, dann!

Kaligila, tou dous.
Pé la aprézan.

Jenn Sipion
Fout man ka plenn sò’w, fout man rayi’w!

Kaligila, anrajé.
Pé la.

Jenn Sipion
Mi mové layonnté ki dwet ta’w!

Kaligila, an kolè sanmanman varé, ka volé anlè’y
ek ka pran’y pa gòj; i ka soukwé’y.
Layonnté! Ou sav sa i yé, wou, layonnté-a? Ta sé powet-la ek sé enkapab-la. Layonnté? Men kiles? Ha, ou pa sav nou pa janmen touyonn! Ek toupatou, sé menm chaj divini-a ek tan nanni-a ki ka maché-kolé bò nou! Sé moun-lan nou dépann-lan, la épi nou. Ek ba sé ta-a, sa té ké flouz toujou. Men, sé ta-a ou té enmen-an, sé ta-a ou pa té enmen ek ki té enmen’w, régrétans, ladézirans, raktans ek ladousè, sé manawa-a ek krey sé lédié-a. ( I ka ladjé’y ek i ka viré la i té yé la. ) Touyonn! Ha! si a la plas layonnté ta-a, ta-a ki ta mwen menm, layonnté ta-a ki pwazonnen évè prézans, man té pé tjenbé bon-an, santi silans-la ek latanmad an pié-bwa! ( Asiz la; blipman i tou las. ) Layonnté! Men non, Sipion. I bakfoul èvè kriyak dan, an tout kò‘y, ka rarasonnen voukoum ek wélélé ki ped. Ek toupré sé fanm-lan man ka karésé-a, lè lannuit-la ka akokiyé kò’y anlè nou ek man konpwann, miklon douvan lachè mwen bien kontan, man ka trapé an tizizing mwen menm ant lavi ek lanmò, layonnté-mwen toutantiè ka plen épi lòdè siret plézi-a tjouyi anbabra fanm-lan ki la ka dòmi toujou bò mwen.

I ka sanm sa ki las. Gran Péla.
Jenn Sipion ka pasé dèyè Kaligila ek ka vansé bò‘y, kokoplon. I ka lonjé an lanmen pa koté Kaligila ek ka chita-pozé’y asou zépol-li. Kaligila, san menm viré dèyè, ka kouvè’y épi yonn sé ta’y la.

Jenn Sipion
Tout moun asou latè ni an dousin nan lavi-a. Sa ka endé yo kontinié chimen yo. Sé koté’y yo ka viré gadé dèyè lè yo ka santi yo izé.

Kaligila
Sa vré, Sipion.

Jenn Sipion
Kidonk, pa ni ayen nan ta’w-la ki menm-parey, bòdiyaj sé lakrima-a, an koté san voum pou séré?

Kaligila
Poutan, wi.

Jenn Sipion
Kidonk, sa i yé?

Kaligila, toudous.
Mépri-a.

TWEL

DEKATMAN III

SEN I

Avan louvèti twel-a, bri senbal ek bri tjès. Twel-la ka wouvè kò’y asou an kalité wach lafet. An mitan wach-la, an tapisri douvan kilès Hélikon ek Sézonia yé, doubout anlè an podiòm. Sé senbalis-la an chak bò. Asiz la, anlè yonn-dé chèz, do yo tounen ba sé ispektatè-a, dotwa patrisien la, épi Jenn Sipion.

Hélikon, ka résité anlè janjòl wach-la.
Vini wè sa! Vini wè sa! ( Senbal.) Lédié viré désann asou latè. Kayis, Séza ki bondié, nou ka kriyé Kaligila, ba yo prété lapo nonm-li-a. Vini wè sa, neg gwosomodo ki net pou mò, mirak béni-a ka fet douvan zié zot. Lédié béni tan-lòpsionnaj Kaligila, kiles ka ba tout zié favè-a pou wè sigré ladivinité.
Senbal.

Sézonia
Vini wè sa, Mésié! Vénéré lédié ek rimet lofwann ti-soumaké zot. Titim siel-la, jodi, i wotè lajan tout moun.

Senbal.

Hélikon
Lolenp ek sé koridò’y-la, sé konmes-li-a, pè plastik-li ek lakrima’y. Vini wè sa! Vini wè sa! Ayen ki sa ki vré zot ké wè asou lédié zot!

Senbal.

Sézonia
Vénéré lédié ek rimet lofwann ti-soumaké zot. Vini wè sa, Mésié. Pies-la ké koumansé.

Senbal. Dotwa djouk an djoubak ka pòté-vini yonndé obièt asou podiòm-lan.

Hélikon
An marasa Lolenp wousiktiré asou latè ki ka sézi’w afòs i ka sanm i vré, an louvraj ki pa konnet dòt louvraj douvan’y. Sé bel masonn ladivinté-a, mennen-vini asou latè, an bel pentenng san lalinman, lafoud ( Sé djouk-la ka limen sèbi), lakataw ( yo ka woulé an bouko plen épi woch ), divini-a li-menm nan maché kòk djenm-li. Vini wè sa épi gadé!

I ka ralé mòso twèl-la épi Kaligila, ki lennté èvè rad Vénis ki vavaliè ka paret doubout anlè an podiòm.

Kaligila, amial.
Jodi-a, Vénis sé mwen.

Sézonia
Vénérasion-an ka koumansé. Bésé ba ( tout moun mizapa Sipion ka prostré) épi raraté apré mwen lapriyè béni ta-a ba Kaligila-Vénis:
“ Fanmdié bourélaj ek ladans... “

Sé patrisien-an
“ Fanmdié bourélaj ek ladans... “

Sézonia
“ Fet tou luilez ek rak nan lanm, nan sel ek tjim... “

Sé patrisien-an
“ Fet tou luilez ek rak nan lanm, nan sel ek tjim... “

Sézonia
“ Wou ki kontel an griyendan ek an rigré... “

Sé patrisien-an
“ Wou ki kontel an griyendan ek an rigré... “

Sézonia
“ ...an rantjè ek an balan... “

Sé patrisien-an
“ ...an rantjè ek an balan... “

Sézonia
“ Montré-nou konparézonnaj-la ki ka viré limen tout lanmou... “

Sé patrisien-an
“ Montré-nou konparézonnaj-la ki ka viré limen tout lanmou... “

Sézonia
“ Apwann-nou tou sa ou sav anlè vérité limonn ta-a otila pa ni pies... “
Sé patrisien-an
“ Apwann-nou tou sa ou sav anlè vérité limonn ta-a otila pa pou ni pies... “

Sézonia
“ Epi ba nou fòs-la pou nou pé sa viv wòtè vérité tala ki pa ni marasa... “

Sé patrisien-an
“ Epi ba nou fòs-la pou nou pé sa viv wòtè vérité tala ki pa ni marasa... “

Sézonia
Wouspel!

Sé patrisien-an
Wouspel!

Sézonia, ka ripran.
“ Kouvè nou épi donniman‘w, anwouzé anlè fidji-nou movezté’w ki pa konnet pran ba pensonn, rayisans-ou ki pa ka pran ba pies bò; ouvè anlè zié-nou lanmen’w plen épi flè, plen épi kadav. “

Sé patrisien-an
“ ... lanmen’w plen épi flè, plen épi kadav. “

Sézonia
“ Pran anba bra’w ti-manmay-ou ki garé. Risivwè yo nan lobet toutouni lanmou’w-la ki konparézon ek lapidanm. Ba-nou lanmou-fondòk-ou-a ki pa ni miklon, swit-ou ki pa ni poutji ek lajwa’w san divini... “

Sé patrisien-an

“ ... ek lajwa’w san divini... “

Sézonia, tou fò.
“ Wou, ki sitelman flo, ki sitelman cho, ki wè soley andéwò latè men ki ka sitelman sanm nonm latè, boulé-nou èvè diven kantékans-ou épi kalmisiré an sèl fwa pou tout, lafen-nou adan tjé nwè’w-la ki salé. “

Sé patrisien-an
“ Boulé-nou évè diven kantékans-ou épi kalmisiré an sèl fwa pou tout, lafen-nou adan tjé nwè’w-la ki salé. “

Konsa sé patrisien-an raraté dènié fraz-la, Kaligila ki poko té brennen ka dérédi kò‘y, épi, lavwa’y kon lakataw i ka di:

Kaligila
Man dakò, yich mwen, zot ké ni sa zot lé.

I ka asiz anlè podiòm-lan, janm-li plié , jounou’y dékatjé . Yonn apré lot, sé patrisien-an ka bésé ba douvan’y, ka rimet lofwann ti-soumaké yo ek final ka ranjé kò yo adwet avan yo fè disparet pran yo. Dènié-a, latoublad vougaré, ka bliyé rimet lofwann ti-soumaké‘y, ek ka tiré pié’y. Men Kaligila, adan yan solibo, viré mété kò’y doubout.

Héla! Héla! Vini isiya, ti-gason. Vénéré, sa bien men bondansé, méyè menm. Mèsi. Sa ka alé konsa. Si lédié pa té ni dòt bondans an plis di lanmou-a Nonm ni ba yo, yo té ké maléré lanmanniè Kaligila maléré. Aprézan, mésié, zot ké pé tiré pié zot épi anwouzé nan lanvil kamo mirakouloum estrodinè-a ki woulé toupannan zot té la: zot wè Vénis, sa yo ka kriyé wè, épi zié lachè zot, ek Vénis palé ba zot. Mésié, alé.

Sé patrisien-an ka brennen.

Atann titak! Toupannan zot la ka pati, pran pa koridò goch-la. Adan ta-a ki adwet-la, man mété yonndé dé véyado ki la pou dépann zot.

Sé patrisien-an ka sòti présé-présé, titak an pangal. Ki jouk ki mizisien ka disparet.

SEN II

Hélikon ka lonjé dwet-li asou Sipion, ka minasé’y toubonnman.

Hélikon
Sipion, ou viré koumansé épi mès gawoulé‘w-la!

Sipion, ba Kaligila.
Ou malpalé lédié, Kayis.

Kaligila
Ki sa ou lé di pa la-a?

Sipion
Ou ka sangannen siel-la apré ou fè san koulé asou latè.

Hélikon
Ti-boug ta-a jaja pawòl gran-grek.

I ka alé lonjé kò’y asou an divan.

Sézonia, nofwap menm.
Fout ou témérè, ti-gason; men alè, sav i ni atè Wòm menm, moun ka mò pou plodari ki mwen lokan.

Sipion
Man désidé di Kayis lafranch-vérité.

Sézonia
Eben, Kaligila, mi sé sa wayòm-ou té mantjé, an bel fidji lamoral!

Kaligila, ki entérésé.
Kidonk, Sipion, ou ka kwè an lédié?

Sipion
Awa.

Kaligila
Alò, man pa ka konpwann: poutjisa ou pa kité an sel pawòl-dékadi pasé?

Sipion
Man pé dékonnet an bagay san pou sa, man santi kò mwen blijé trennen’y an labou, oben détrasé dwa lézot kwè adan bagay-la.

Kaligila
Men, sé modérasion ki la, bon kalité modérasion-an! Ho! Sipion chè, fout man kontan ba’w. Epi jalou, ou sav... Davwè, pétet sé sel santiman-an man pé ké janmen risanti.

Sipion
Sé pa mwen ou ka jalouzé, sé lédié yo menm.

Kaligila
Si ou dakò, sa ké rété gran sigré wayòm mwen. Sa moun pé ripwoché mwen jòdi, sé ti-pa douvan-an man viré fè asou chimen pouvwè-a ek lalibèté. Ba an boug ki enmen kouwonn, békabek sé lédié-a, sa an manniè chokatif. Man détrasé sa. Man ba sé lédié tjòlolo tala laprev komkwa an nonm, asipozé i ni volonté-a, pé fè, san lapwantisaj, djoubak vavaliè yo-a.

Sipion
Mi pawòl-dékadi-a, Kayis.

Kaligila
Awa, Sipion, sé wè-klè-douvan ki la. Man konpwann sé anni an sel manniè ki ni pou pé sa rivé wotè lédié: ou ni ka vini osi mové ki yo.

Sipion
Pou sa, ou ni ka mété kò’w tiran.

Kaligila
Sa an tiran yé?

Sipion
An nanm véglé.

Kaligila
Sa pa sèten, Sipion. Men an tiran sé an boug ki ka sakrifié pep pou lapéti lidé’y oben pou lanvi‘y haldouvan. Mwen, man pa ni pon lidé ek man pa rété ayen pou pran pa koté lonnè ek kouwonn. Si man ka mennen bak kouwonn-tala, sé pou filaplonnen baay-la èvè ta-mwen.

Sipion
Filaplonnen kisa?

Kaligila
Kouyonnad ek rayisans sé lédié-a.

Sipion
Lahenn pa ka konpansé lahenn. Kouwonn-la pa an dékoraj. Ek, sé anni an sel manniè man konnet pou filaplonnen bektans limonn.

Kaligila
Sa i yé?

Sipion

Lanmizè.

Kaligila, ki la ka pwòpté pié’y.
Fodré man éséyé ta-a tou.

Sipion
Pannan tan-an, anlo moun ka mò alantou’w.

Kaligila
An ti lakras, Sipion, asiré. Es ou sav konmen ladjè man ja rifizé?

Sipion
Awa.

Kaligila
Twa. Es ou sav poutji man rifizé yo?

Sipion
Davwè ou sanfoutépamal di gran-wotè Wòm.

Kaligila
Awa, sé pas man ka pòté twòp rèspé ba lavi an nonm.

Sipion
Ou ka fouté pamal di mwen, Kayis?

Kaligila
An tou lé ka, man ka rèspèkté’y pasé man ka rèspèkté an lidé-rèv chaché pran latè. Men sa vré ki man pa ka rèspèkté’y pasé man ka rèspèkté pwòp lavi-mwen menm. Ek si man pé dépann an moun déflouz, fini épi lavi-a pa rèd ba mwen tou. Awa, pli man sonjé sa, pli man ka di kò mwen konsa, man pa an tiran.

Sipion
Sa pa ni potalans si sa ka kouté nou osi chè ki si ou té yonn.

Kaligila, tibren égri.
Si ou té apwann katjilé, ou té ké sav kjan pli piti ladjè-a an tiran ki pa ni gwo zié désidé fè, té ké kouté zot mil fwa pli chè ki katjopinri lespwi-mwen.

Sipion
Men, toufwazékant, fè ladjè-a té ké pasé bel épi dabò pou yonn sé konpwann ki ka konté.

Kaligila
Moun pa ka konpwann divini-a ek sé pou sa man fè kò mwen divini. Man pran fidji mouton ek enkonprènab sé lédié-a. Toutalè-a, mi sé sa kanmarad-ou apwann vénéré.

Sipion
Ek sé sa ki pawòl-dékadi-a, Kayis.

Kaligila
Awa, Sipion, sa sé lart dramatik ki la! Lérè tout sé moun tala, sé zafè yo pa ka kwè asé nan téyat. Yo té ké sav, si yo pa té ka fè lérè tala ki tout nonm pé jwé sé trajédi siel-la ek final viv lavi lédié. Sé anni tjè’w ou ni pou rédi.

Sipion
Pétèt, sa vré, Kayis. Men si sa ou ka di-a vré, alò man kwè ou fè sa ki fo pou an jou, tout oliwon’w, an katafal bondié ki nonm lévé gawoulé, gayak, aristoubak, ek yo toufé nan san-an, ti-moman ladivinité’w-la.

Sézonia
Sipion!

Kaligila, épi an lavwa red èk klè.
Kité’y, Sézonia. Ou pa sav kijan pawòl-ou jis, Sipion: man fè sa ki fo. Sa red pou man chonjé jou-a oti ou la ka palé. Men, délè, man ka révé di’y. Ek, anlè tout sé fidji-a ki ka monté-vini sòti an fon lannuit rak-la, adan tras-fidji yo lahenn ek langwas kochi, man ka rikonnet poutoulbon, lajwa an tjè mwen, sel bondié-a man vénéré asou latè tala: malzorey ek kapon kontel tjè an nonm. ( Egri.) Aprézan, foutélikan. Ou ja palé twòp. (Ka bokanté janjòl. ) Man ni woukou pou pasé asou zotey mwen toujou. Sa pa ka atann.

Tout moun ka pran chimen déwò, sòf Hélikon ki ka fè viwonn alantou Kaligila, kilès ki létjet lespri’y adan zafè swen pié’y.

SEN III

Kaligila
Hélikon!

Hélikon
Kisa?

Kaligila
Djoubak-ou ka pran douvan?

Hélikon
Ki djoubak?

Kaligila
Eben! ...lalin-la!

Hélikon
I ka alé douvan. Sé atann pou atann. Men, man sé lé palé ba’w.

Kaligila
Pétèt man ké ni lapasians atann, men man pa ni anpil tan. Fòk fè vit, Hélikon.

Hélikon
Man ja di’w li, man ké fè sa ki fo. Men, avan sa, man ni dotwa bagay sérié pou apwann ou.

Kaligila, konsidiré i pa té tann.
Ga sa! man ja trapé’y an fwa.

Hélikon
Ki moun?

Kaligila
Lalin-la.

Hélikon
Wi, natirelman. Men es ou sav yo ka konplosité kont lavi’w?

Kaligila
Man trapé’y toutafetman menm. Dé oben twa fwa selman, sa vré. Men, man trapé’y, poutan.

Hélikon
Ni lontan man ka chaché palé ba’w.

Kaligila
Sa fèt pannan dènié karenm-lan. Dépi tan-an man té la ka gadé‘y ek man té la ka karésé’y anlè sé poto jaden-an, i té fin pa konpwann.

Hélikon
Annou sispann ti-jé ta-a, Kayis. Si ou pa lé kouté mwen, wol mwen sé palé kanmenm. Zafè kò’w si ou pa ka tann.

Kaligila, ka wouji zong pié’y toujou.
Kiteks ta-a pa vo ayen toubonnman. Men kité mwen riba’w pawòl-la asou lalin-la. Sa fet pannan an bel lannuit mwa-dout. ( Hélikon, fwaksé, ka détounen kò’y ek, dwetpitjet, ka péla. ) I té fè dé ti-manniè. Man té ja an kabann mwen. Dabo pou yonn, i té ni koulè san-an menm, anwo miklon. Epi, i koumansé bay monté, an mizi an mizi pli léjè, ka bay chabon toubonnman. Pli i té ka monté, pli i té ka klèsi. I vini kontel an gran-létan ki ni dlo’y ka sanm let an mitan lannuit-tala plen épi zékla zétwel. Alò, i rivé nan chalè-a, dous, lèjè ek toutouni. I janbé dal-la ki douvan lapòt chanm-lan, tou dous épi maché mòlòkòy-li-a, i rivé jik bò kabann mwen, i anni koulé andan’y, épi, i nenyen mwen èvè griyendan’y ek zékla limiè‘y. - Final di kont, kiteks ta-a pa vo ayen. Men ou wè sa, Hélikon, man pé di san pies badjòl ki man trapé’y.

Hélikon
Es ou lé kouté mwen pou konnet sa ka minasé’w-la?

Kaligila, i ka sispann wouji zong-li pou koutviyé Hélikon.
Lalin-la selman man lé, Hélikon. Man ja sav kisa key tjwé mwen. Man poko sikriyé tou sa ki an mizi fè mwen viv toujou. Sé poutji man vlé lalin-la. Ek, ou pé ké bòdé pa isiya avan ou trapé’y ba mwen.

Hélikon
Alò, man ké fè sa mwen andwa fè ek man ké di sa mwen ni pou di. An konplo lévé kont ou. Sé Chéréa ki metamanniok sa. Man tonbé asou tablet ta-a ki pé apwann-ou lidé-fondok-la. Man ka mété’y la ba‘w.

Hélikon ka pozé tablet-la asou yonn sé fotey-la épi i ka tiré pié’y.

Kaligila
La ou ka alé, Hélikon?

Hélikon, anlè dal lapòt chanm-lan.
Chaché lalin-la ba’w.

SEN IV

An moun ka grafiyen lapòt an fas la. , Kaligila ka tounen viré Blipman épi i ka pèsivwè vié patrisien-an.

Vié patrisien-an, kokoplon.
Man pé, Kayis?

Kaligila, présé menm.
Eben! antré. ( La ka gadé’y.) Alò, ti-jòlòt doudou an mwen, ou ka viré vini wè Vénis!

Vié patrisien-an
Awa, sé pa sa. Péla! Ho! padon, Kayis... man lé di... Ou sav man enmen’w anpil... épi, sel bagay man ka mandé’w sé fini vié jou mwen nan latrankilité...

Kaligila
Ba kò’w balan! Fè vit!

Vié patrisien-an
Wi, bon. Final di kont... ( Vitman présé.) Sa sérié menm, mi sé sa.

Kaligila
Awa, sé ti afè.

Vié patrisien-an
Men kisa, Kayis?

Kaligila
Men di kisa nou ka palé-a, masibòl mwen?

Vié patrisien-an, ka gadé alantou’y.
Kivédi... ( I ka totiyé kò’y, ka déblozé an final. ) An konplo kont ou...

Kaligila
Wè sa, sé sa man té ka di-a, sa pa sérié pies toubonnman.

Vié patrisien-an
Kayis, yo lé dépann ou.

Kaligila, ka alé koté’y épi i ka tjenbé’y pa zépòl.
Ou sav poutji man pé pa kwè’w?

Vié patrisien-an, ka fè jès-la pou sèmanté.
Bondié-séniè-tout-sen-nan-sièl, Kayis...

Kaligila, toudous,
ka pousé an mizi an mizi pabò lapòt-la.
Pa jiré, sitou, pa jiré. Kouté plito. Si sa ou ka di la-a té vré, fodré man sipozé ou la ka makoté zanmi’w, sa pa vré?
Vié patrisien-an, titak garé.
Kivédi, Kayis, lanmou-a man ka poté ba’w...

Kaligila, menm janjòl.
Ek man pé pa sipozé sa. Man ja sitelman rayi kraponni ki man sé pé janmen pies ankò opozé kò mwen dépann an makotè. Man sav bien sa ou vo, mwen. E, asiré pa pétèt, ou pé ké lé ni mokoté pensonn ni mò wou menm.

Vié patrisien-an
Asiré pa pétèt, Kayis, asiré pa pétèt!

Kaligila
Kidonk, ou ka wè man té ni rézon pa kouté’w. Ou pa an pwofitè, sa pa vré?

Vié patrisien-an
Ho! piespa...

Kaligila
Ni an makotè?

Vié patrisien-an
Sa plis ki sèten, Kayis.

Kaligila
Kidonk, pa ni pies konplo, di mwen, ayen ki an lastik ki té la?

Vié patrisien-an, dékloké tounonnman.
An lastik, an ti djendjen san ganm...

Kaligila
Pensonn pa lé dékalé mwen, sa sèten?

Vié patrisien-an
Pensonn, asiré, pensonn.

Kaligila, ka rèspiré tout grandè lèstonmak-li; pli dous apré.
Alò, pran lavol, ti-jòlòt doudou an mwen. An nonm ki ni lonnè sé an zannimo ou pa ka djè jwenn an limonn tala kifè man pé ké sa sipoté wè’y two lontan. Fok man rété tou sel pou joui gran moman ta-a.

SEN V

Kaligila, koté i yé la, ka lonviyé pannan an tan tablet-la. I ka pran’y an lanmen’y épi i ka li’y. I ka ralé an lè sé van, i ka kriyé an gad.

Kaligila
Mennen Chéréa isiya.

Gad-la ka pran chimen déwò.

Atann tibren.

Gad-la ka sispann maché.

Pa malmennen’y.

Gad-la ka pran chimen déwò.

Kaligila ka alé-vini titak. Apré sa, i ka alé pabò glas-la.

Kouyon, ou té di kò’w kon sa ou té key lojik. Aprézan, sé sav ki ni pou sav ki koté sa ké mennen’w. ( Epi an manniè mantè-gwayè. ) Si yo té ka pòté lalin-la ba’w, tout bagay té kèy chanjé, sa pa vré? Sa ki pé pa fet té ké fet ek an menm balan-an, an sel fwa pou tout, tout bagay té key bokanté fidji. Poutjipa, Kaligila? Ki moun ki an mizi sav sa? ( I ka gadé oliwon’y.) Pli bagay-la ka alé, pli ni mwens moun alantou mwen, sa bililik. ( Ba glas-la, épi an lavwa toufé. ) Twòp moun mò, twòp moun mò, sa ka débakfoulé an koté. Menm si yo sé pòté lalin-la ba mwen, man pa sé pé déviré larèl. Menm si sé moun mò-a té ka viré flichonnen anba kares soley-la, sé dépannaj-la pa té ké déviré anba latè pou otan. ( Epi an tek anrajé. ) Lalojik, Kaligila, fok ou kontinié èvè lalojik. Kouwonn-la jis tan bout, bandonnay jis tan bout. Awa, ou pé pa déviré larel épi fòk alé jik an bout.

Ka paret Chéréa.

SEN VI

Kaligila, ki lonjé-maté titak nan fotey-li-a, pwofondé tout kò’y nan siré’y. I ka sanm sa ki las.

Chéréa
Ou fè tan kriyé mwen, Kayis?

Kaligila, épi an lavwa koklez.
Wi, Chéréa. Gad! Poté sèbi!

Péla.

Chéréa
Ou ni an bagay espésial pou di mwen?

Kaligila

Awa, Chéréa.

Péla.

Chéréa, égri titak.
Ou sèten man oblijé la?

Kaligila

Sèten menm, Chéréa.

An tan péla ankò.
Blipman présé.

Men, eskizé-mwen. Lespri mwen an zwel ek man ka risivwè’w bien mal. Pran chèz ta-a épi annou palé kon zanmi ka palé. Man ni bizwen palé tibren épi an moun ki malen.

Chéréa ka asiz kò’y.
Natirel, i ka sanm sa menm, pou prèmié fwa-a dépi koumansman pies- téyat-la.

Chéréa, es ou ka kwè ki dé nonm ki ni nanm-yo ek lògey-yo kantékant pé, oplipiti an fwa nan lavi-yo palé yonn èvè lòt épi kont tjè yo - akwédi yo té toutouni yonn douvan lòt, akwédi yo té débarasé kò yo di lidé-douvan yo, di lentéré espésial yo, ek di sé békalo-a épi kiles yo ka viv?

Chéréa
Man kwè sa pé fèt, Kayis. Men, man kwè ou pa kapab fè sa.

Kaligila
Ou ni rézon. Anni sav man té lé sav si ou té ni menm lidé épi mwen. Kidonk, annou kouvè fidji nou mas. Annou sèvi véglaj nou. Annou palé kontel moun ka goumen, véyatif kon an véyado. Chéréa, poutjisa ou pa enmen mwen?

Chéréa
Padavwè andan’w, pa ni ayen an moun pé enmen, Kayis. Padavwè yo pa ka koumandé sé bagay tala. Epi osi, padavwè an plis ka konpwann-ou dontokel man pé pa enmen, ta-a anpami tout sé fidji-a man ka éséyé wousoulé andidan mwen.

Kaligila
Poutji ou rayi mwen?

La, ou bèdji, Kayis. Man pa rayi’w. Ba mwen ou danjéré, ou kriyel, ou pou zafè’w sel ek ou plen lògey. Men, man pé pa rayi’w pis man pa ka kwè tjè’w an bonnè. Ek, man pé pa méprizé’w pis man sav ou pa an krapon.

Kaligila
Alò, poutjisa ou lé tjwé mwen?

Chéréa
Man ja di’w li: ba mwen, ou danjéré. Man enmen ek man ni bizwen lasékirité. Ni anlò moun ki kon mwen. Yo pé pa viv asou an latè oti lidé bililik an boug pé, adan an batzié, chalbaré réalité-a - otila, plisouvan, lidé-ta-a ka pwofondé réalité-a kontel djenn nan tjè. Mwen tou, man pa lé viv adan an linivè kon sa. Man simié tjenbé kò mwen red.

Kaligila
Lasékirité ek lalojik pa ka fè bon ménaj.

Chéréa
Sa vré. Sa pa lojik, men sa dwet.

Kaligila
Kontinié.

Chéréa
Man pa ni ayen dòt pou di. Man pa lé létjet nan lojik-ou-a. Man ni an lòt lidé asou divwa-mwen, mwen ki nonm. Man sav ki anlo di sé sitwayen’w-lan ni menm lidé épi mwen. Ou sé an tjak ba tout moun. Sa nowmal ki ou disparet.

Kaligila
Sa flouz pou konpwann ek sé dwa zot di pansé kon sa. Ba anlo moun sa té ké klè kon dlo woch menm. Men pa ba‘w, toufwazékant. Ou malen ek lentélijans, ou ka péyé chè oben ou ka démanti‘y. Mwen, man ka péyé. Men wou, poutjisa ou pa ka démanti’y ek an menm balan-an ou pa lé payé?

Chéréa
Padavwè man ni lanvi viv, viv biennèré. Man kwè ou pé pa trapé ni yonn ni lot lè ou ka fè tan alé jik an bout lafoli. Man kon tout moun. Pou désankayé kò mwen di’y, délè, man ka mandé lanmò sé moun-lan mwen kontan-an, man ka poté ladésirans asou madanm sé lalwa lafanmi-a ek zanmitay-la ka défann mwen désiré. Pou man pé sa lojik, man sé dwé tjwé yo oben pran yo. Men, dapré mwen, sé lidé lélékou-tala pa ni pies potalans. Si tout moun té ka gadé wè pou fè ta yo, nou pa té ké pé viv, ankò mwens viv biennéré. Man ka viré di’w li, sé sa ki ka entérésé mwen.

Kaligila
Kidonk, fok ou kwè adan tjek lidé gran wòté.

Chéréa
Man ka kwè i ni ajisman ki pli bel pasé dòt ajisman.

Kaligila
Man kwè yo tout kantékant.

Chéréa
Man sav sa, Kayis, ek sé pou sa man pa rayi’w. Men ou sé an tjak dontokel fok ou disparet.

Kaligila
Sa lojik menm. Men poutji ou ka di mwen sa ek riské ped ta’w-la?

Chéréa
Padavwè dòt moun ké viré pran plas mwen, épi padavwè man pa enmen manti.

Péla.
Kaligila
Chéréa!

Chéréa
Wi, Kayis.

Kaligila
Es ou ka kwè ki dé nonm ki ni nanm-yo ek lògèy-yo kantékant pé, oplipiti an fwa nan lavi-yo palé yonn èvè lòt épi kont tjè yo?

Chéréa
Dapré mwen sé sa nou fini fè-a.

Kaligila
Wi, Chéréa. Poutan, ou pa té payé anlè mwen.

Chéréa
Man té ni tò, Kayis, man ka rikonnèt sa ek man ka rimèsié’w. Atjelman, man ka atann santans-ou.

Kaligila, lespri‘y an zwel.
Santans-mwen? Ha! Ou lé di... ( I ka tiré tablet-la ki té séré nan siré’y.) Es ou konnet met sa, Chéréa?

Chéréa
Man té sav i té an lanmen’w.

Kaligila, djigidjik.
Wi, Chéréa, ek franchité’w li-menm té fenté. Sé dé boug-la pa palé yonn èvè lòt épi kont tjè yo. Poutan, sa pa ka fè ayen. Atjelman, nou ké sispann jé lasensérité-a épi, nou ké viré pran chimen lavi-a kontel nou té ni labitid pran’y an tan-an. Ou ké viré ni pou éséyé konpwann sa man ké di’w-la, ki ou sipoté dérespektasion ek tanpéraman mwen. Kouté, Chéréa. Tablet-ta-a, sé sel laprev ki ni.

Chéréa
Man ka pati, Kayis. Man ni asé épi zwel ipokrit ta-a. Man plis ki konnet-li ek man pa lé wè’y pies ankò.

Kaligila, épi menm lavwa djigidjik ek ékoutan-an.
Rété la. Sé laprev-la ki la, sa pa vré?

Chéréa
Man pa kwè ou ni bizwen prev pou fè yo dépann an boug.

Kaligila
Sa vré. Men, pou an fwa, man lé dékontwolé mwen. Sa pa ka jennen pensonn. Epi tanmitan, sa sitelman bon dékontwolé kò-a ki ta‘w. Sa ka pozé ren’y. Man bizwen an ti-wouspel, Chéréa.

Chéréa
Man pa ka konpwann ek man pa ni gou ba sé bagay krabik-tala.

Kaligila
An tout manniè, Chéréa. Ou sé an bon boug, wou. Ou pa ka anvi ayen ki estrodinè! ( Ka pété ri. ) Ou lé viv, viv biennéré. Sé tout!

Chéréa
Dapré mwen, méyè nou sispann kozé-a isit.

Kaligila
Poko. Apwann atann tibren, ou lé? Man ni la, prev-ta-a, gadé. Man lé konsidéré ki man pé pa fè yo tjwé zot san li. Sé lidé mwen ki la ek sé wouspel mwen tou. Eben! gadé divini sé prev-la an lanmen an lanprè.

I ka bòdiyé tablet-la bò an lendò. Chéréa ka rivé koté’y. Lendò-a ka séparé yo. Tablet-la ka fonn.

Ou ka wè, konspiratè! I ka fonn, ek an mizi disparet ka pran laprev ta-a, sé an bonmaten linosans ki ka lévé asou fidji’w. Bel douvantet pwòp-la ou ni la, Chéréa. Fout sa bel, an inosan, fout sa bel! Gadé épi zié’w gran ouvè, pouvwè mwen. Sé lédié-a yo menm, pé pa rimet linosans si avan sa yo pa fè’w pran séraj-ou. Ek lanprè’w, sé selman an flanm i ni bizwen pou padonnen’w ek ankonfòwté’w. Kontinié, Chéréa, alé jik an bout bel katjilasion-an ou détiré ba mwen. Lanprè’w ka atann wouspel-li-a. Sé konsa, an manniè’y ki ta’y, i ka viv, viv biennéré.

Chéréa ka gadé Kaligila, estébékwé. I ka fè an sanblan jes, ka sanm sa ki konpwann, ka ouvè lanbanen’y ek blipman, ka pran chimen déwò. Kaligila ka tjébé toujou tablet-la nan flanm-difé-a ek, dan’y déwò, i ka koutviyé Chéréa.

TWEL

DEKATMAN IV

PRIMIE SEN

Sen-la adan an dimi-fènwè. Ka paret Chéréa ek Sipion. Chéréa ka alé adwet, apré agoch épi i ka viré pa koté Sipion.

Sipion, ka sanm sa ki ni fidji’y maré.
Sa ou lé?

Chéréa
Pa rété nou anpil tan. Nou pou djòkpann adan sa nou ké fè-a.

Sipion
Ki moun ki di’w man pa djòkpann?

Chéréa
Yè, ou pa vini adan sanblé-nou-an.

Sipion, ka détounen kò’y.
Sa vré, Chéréa.

Chéréa
Sipion, man gran pasé’w ek sé pa labitid mwen mandé moun soukou. Men, sa vré man ni bizwen di’w. Dépannaj-tala ka mandé moun doubout ki pé pran responsabilité yo. An mitan tout sé lògey ta-a yo dérèspèkté ek tout sé mové lapè ta-a, i ni wou épi mwen selman ki ni tout rézon fè sa. Man sav ki si ou kité nou tonbé, ou pé ké makoté ayen. Men sa pa ni pies potalans. Sa man lé, sé ou rété épi nou.

Sipion
Man ka konpwann ou. Men man ka pran lédié a témwen pou di’w ki man pé pa fè sa.

Chéréa
Kidonk ou épi’y?

Sipion
Awa. Men, man pé pa kont li. ( An tan, épi i ka palé an manniè toufé. ) Si man té ka tjwé’y, toufwazékant, tjè mwen té ké épi’y.

Chéréa
Poutan, i tjwé papa’w!
Sipion
Wi, sé la tout bagay ka koumansé. Men sé la osi, tout bagay ka bout.

Chéréa
I ka dékonnet sa ou ka rikonnet. I ka kraché anlè sa ou ka vénéré.

Sipion
Sa vré, Chéréa. Men, poutan, i ni an bagay andidan-mwen ka sanm-li toubonnman. Menm flanm-difé-a ka brilé tjè nou.

Chéréa
I ni an tan otila fok ou chwèzi. Men, man ja toufé andidan-mwen sa ki té pé sanm li.

Sipion
Man pé pa chwèzi, davwè an plis di sa man ka soufè, man ka soufè di sa i ka soufè tou. Malè mwen, sé konpwann tout bagay.

Chéréa
Alò, ou ka chwèzi bay kont rézon’y.

Sipion, adan an kout kriyé.
Ho! Tanpri souplé, Chéréa, pensonn, pensonn pé ké janmen ni rézon douvan mwen!

An tan, yonn ka gadé lòt.

Chéréa, tjèsoté, ka vansé pabò Sipion.
Es ou sav man rayi‘y ankò plis pou léta-a i mété’w-la ?

Sipion
Wi, i apwann-mwen egzijé tout bagay.

Chéréa
Awa, Sipion, i rachétjè’w. Ek rachétjè an nanm, ki lòt jou-a wè soley, sé an mal ki ka dépasé tout mal i fè jik alè. Man ka pran lédié a témwen pou di ki ni asé la pou man tjwé’y, an manniè anrajé.

I ka bay alé pa koté lapòt-la. Ka paret Hélikon.

SEN II

Hélikon
Man té ka chaché’w, Chéréa. Kaligila ka fè an ti-sanblé zanmikal isiya. Fòk ou atann-li. ( I ka déviré pa koté Sipion. ) Men, nou pa ni bizwen di’w, ti-pijon. Ou pé pati.

Sipion, alè pou sòti,
ka tounen pabò Chéréa.
Chéréa!

Chéréa, toudous menm.
Wi, Sipion.

Sipion
Eséyé konpwann.

Chéréa, toudous menm.
Piespa, Sipion.

Sipion ek Hélikon ka pran chimen déwò.

SEN III

Bri zam an koridò-téyat la. Dé gad ka paret, adwet, ka mennen vié patrisien-an ek primié patrisien-an kiles ka matjè, asou fidji-yo tout sé mak lapè-a.

Primié patrisien, ba gad-la, épi an lavwa
i ka éséyé mété djòkpann.
Men tonnandisò, kisa yo lé fè épi nou alè lannuit tala?

Gad-la
Asiz kò’w la.

I ka montré sé chèz-la ki adwet.

Primié patrisien
Si sé pou dépann-nou, kontel sé lézòt-la, sé pa lapenn fè tou sa zafè.

Gad-la
Asiz kò’w la, vié milé.

Vié patrisien-an
Annou sizé. Boug ta-a pa sav ayen. Yo ka wè sa.

Gad-la

Wi, ti-jòlot doudou-an-mwen. Ou ka wè sa la-menm.

I ka sòti déwò.

Primié patrisien

Fok té fè vit, man té sav sa. Atjelman, sé bourélaj ka atann nou.

SEN IV

Chéréa, nofwap, ka asiz kò’y.
Sa i yé?

Primié patrisien ek vié patrisien-an,
toulédé.
Konspirasion-an déwò.

Chéréa
Apré?

Vié patrisien-an, latranblad anlè’y.
Bourélaj ki non sa.

Chéréa, nofwap.
Man ka sonjé Kaligila té ba an djouk vòlè, katrèvenyonnmil sesterces, bourélaj pa té érisi fè palé.

Primié patrisien
Ki ou di sa, ké rapòté-nou an bagay?

Chéréa
Non, men sa sé laprèv i enmen kouraj. Ek zot dwétet gadé pou sa. ( Ba vié patrisien-an. ) Sa té ké jennen’w pa tjaké dan’w konsa? Man rayi bri ta-a.

Vié patrisien-an
Sé...

Primié patrisien
Asé mennen chikann. Lavi-nou nou la ka jwé la.

Chéréa, bouch-li fenmen.
Es zot konnet mo-a Kaligila pli simié?

Vié patrisien-an, paré pou pléré.
Wi. I ka di bouwo-a konsa: “ Pran tan’w tjwé’y pou i santi kò’y mò.

Chéréa
Awa, méyè ki sa. Apré an dépannaj, i ka bayé épi i ka di konsa, sérié: “ Sa man pli kontan-an, sé désansibilité-mwen. “

Primié patrisien
Zot ka tann sa?

Bri zam.

Chéréa
Mo ta-a ka dékalpiché an fébles séré.

Vié patrisien-an
Sa té ké jennen’w pa fè filozofi? Man rayi sa.

Ka paret, an fon-an, an djouk ki ka pòté-vini zam ek ka ranjé yo anlè an fotey.

Chéréa, ki pa wè’y.
An tou lé ka, annou rikonnet ki boug ta-a ni an pouvwè pensonn pé pa démanti. I ka oblijé’w katjilé. Lensékirité, mi sa ka fè moun katjilé. Ek sé pou sa ni tousa lahenn ka bay dèyè‘y.

Vié patrisien-an, latanmad anlè’y.
Gadé sa.

Chéréa, wè i wè sé zam-la, lavwa’y ka bokanté janjòl titak.
Pétèt ou té ni rézon.

Primié patrisien
Fok té fè vit. Nou atann twòp.

Chéréa
Wi. Sé an lison ka vini tibren two ta.

Vié patrisien-an
Men, sa pa ni pies sans. Man pa lé mò.

I ka doubout, i lé chapé kò’y. Dé gad ka paret flap, ka oblijé’y rété la; yo ja bay kalòt-la. Primié patrisien-an ka krazé kò’y anlè fotey-li. Chéréa ka bougonnen détwa mo pensonn pa ka tann. Blipman, an bililik misik rak, kabritan, jwé épi sistres ek senbal, ka pété an fon-an. Sé patrisien-an ka sispann fè bwi épi yo ka gadé. Kaligila, an wòb dansèz tou kout anlè’y, dotwa flè an tet-li, ka paret, toupotré lonbraj-lachin dèyè twel an fon-an, ka jakoté dotwa jes vavaliè an dansé épi ka disparet. La menm apré sa, an gad ka di épi an lavwa makandè: “ Ispektak-la bout.” Pannan tan-an, Sézonia rantré san voukoum dèyé do sé ispèktatè-a. I ka palé épi an lavwa san janjòl ki magrésa, ka fè yo soté.

SEN V

Sézonia
Kaligila vréyé mwen di zot konsa ki jik aprézan, i té ka fè tan kriyé zot pou zafè Léta men ki jodi-a, i té envité zot konminié épi’y adan an lémosion awtistik. ( An tan; apré sa, épi menm lavwa-a. ) Poudayè, i ba anlòt pawòl komkwa moun-lan ki pa té ké konminié, té ké trapé dékabéchay tet-li.

Yo tout ka péla.

Padon si man ka kontinié palé. Men, man ni pou mandé zot si zot twouvé dansé-a té bel.

Primié patrisien, apré an tjans.
I té bel, Sézonia.

Vié patrisien-an, ka di mèsi an twòp.
Ho! wi, Sézonia.

Sézonia
E wou, Chéréa?

Chéréa, falfret.
Lart gran wotè ki té la.

Sézonia
Bel, kidonk man ké pé alé di Kaligila sa.

SEN VI

Ka paret Hélikon.

Hélikon
Di-mwen, Chéréa, lart gran wotè vréman ki té la?

Chéréa
Adan an sans, wi.

Hélikon
Man ka konpwann. Ou fò toubonnman, Chéréa. Mantè kontel an bon boug. Men fò menm. Mwen, man pa fò piès. Men magrésa, man pé ké kité zot menyen Kayis, menm si sé sa li-menm ka mandé.

Chéréa
Man pa ka konpwann plodari ta-a. Men man ka félésité’w pou dévosion’w. Man enmen bon sèvitè.

Hélikon
Mi ou fiè aprézan, hen? Sa vré, man ka rédi chèz an boug fou. Men wou, dèyè chèz ki moun ou doubout? Lamoral ? Man ké di’w sa man ka pansé di sa. Man vin djouk asou latè. Alò, ti-mizik lamoral-la, bon boug, man dansé’y toudabò anba kout lengwèz. Li Kayis pa fè pies plodari ban mwen. I pété chenn mwen, epi i mété mwen nan chato’y. Sé kon sa man rivé gadé zot, zot sé moralis-la. Epi man wè ki zot té ni vié fidji ek lodè maléré, lodè tjòlòlò sé moun-lan ki pa janmen soufè ni pèd ayen. Man wè rad granjan, men tjè-a ki ka izé, fidji piétè, lanmen an pangal. Zot, dé misié li jij? Zot ki moralis pasé pensonn, ki ka fè rèv sékirité lanmanniè jenn tifi ka fè rèv lanmou, ki poutan ké mò nan lapè san sav ki zot pasé tout lavi-zot ka manti, zot ké ni toupé jijé moun-lan ki soufè bon soufè, touléjou ka senyen anba an katafal blesman? Zot ké ni pou bat-mwen avan, asiré! Kraché mépri’w anlè djouk-la, Chéréa! Djouk-la anlè moral-ou davwè i kapab enmen toujou met malzorey-ta-a ba kiles i ké goumen kont sé baboul granjan zot-la, kont lanbannen sèmantè-mantè zot-la...

Chéréa
Hélikon monchè, ou ka kité lokans varé’w. Franchman, gou’w té méyè avan.

Hélikon
Eskizé mwen, vréman. Mi baay-la, frékanté zot tibren twòp. Moun ni lontan yo mayé ni menm jé pwel-la nan zorey-yo afòs yo ka fin pa sanm. Men, man ka viré maché dwet, pa pè, man ka viré maché dwet. Sel bagay... Gadé, ou ka wè fidji ta-a? Bon. Gadé’y bien. Bel. Ajelman, ou wè lennmi’w.
I ka pran chimen déwò.

SEN VII

Chéréa
Aprézan, fok fè débrouya. Zot dé, rété la. Oswè-a, nou ké défwasenkant.

I ka pran chimen déwò.

Vié patrisien-an
Rété la, rété la! Man sé voudré foukan, mwen. ( I ka chinié.) Sa ka pit kadav, isiya.

Primié patrisien
Oben véglaj. (Tou kanian.) Man di kon sa dansé ta-a té bel.

Vié patrisien-an, konsantan.
I té bel adan an sans. I té bel.

Ka paret blipman pliziè patrisien ek chouvalié.

SEN VIII

Dézienm patrisien
Sa ka pasé la-a? Zot konnet nouvel-la? Lanprè ka fè tan kriyé nou.

Vié patrisien-an, dévéyatif.
Pétèt pou dansé-a.

Dézienm patrisien
Ki dansé?

Vié patrisien-an
Wi, lémosion awtistik-la.

Twazienm patrisien
Yo di mwen konsa Kaligila té malad toubonnman.

Primié patrisien
I malad poutoulbon.

Twazienm patrisien
Sa i ni kon sa-a? (Kontan.) O-non-tout-sen-nan-sièl, es i ké mò?

Primié patrisien
Man pa kwè. Malkadi’y ka pòté lanmò selman ba lézot.

Vié patrisien-an
Nou pé di sa kon sa.

Dézienm patrisien
Man ka wè sa ou lé di-a. Men, i pa ni tjek malkadi mwens sérié ki pé sèvi nou?

Primié patrisien
Awa, malkadi ta-a pa konnet dòt an pié’y. Eskizé-mwen, man pou wè Chéréa.

I ka pran chimen déwò. Ka paret Sézonia, ti-péla.

SEN IX

Sézonia, an manniè sanfoutépamal.
Kaligila ka soufè épi lestonmak-li. I vonmi san.

Sé patrisien-an ka kouri-vini alantou’y.

Dézienm patrisien
Ho! Grandié! man ka pran lédié a témwen pou vèsé, siyanka i sé viré pran fòs, désanmil sesterces an trézo Léta.

Twazienm patrisien, ka egzajéré.
Jipitè, bokanté lavi-mwen ba ta’y la.

Kaligila antré dépi an moman. I ka kouté.

Kaligila, ka vansé pa koté dézienm patrisien-an.
Man ka aksepté pran prézan’w, Liciyis, man ka di’w mèsi. Trézòyé-mwen ké vini bò lapòt kay-ou dimen bonmaten. (I ka alé bò twazienm patrisien-an, épi i ka bo’y.) Ou pa sav kijan lémosion ka varé tjè mwen. ( An moman silans épi flachman.) Kidonk, ou kontan mwen?

Twazienm patrisien, tjè’y gwo.
Ha! Séza, pa ni ayen asou latè, alè menm ou sé mandé mwen‘y, man pa sé pé ba’w li.

Kaligila, ka viré bo’y.

Ha! twòp bagay ba mwen tou sel, Kasiyis, ek man pa mérité lo lanmou ta-a. ( Kasiyis ka fè an jes vréyépié.) Awa, awa, man di’w awa. Man pa mérité sa. (I ka kriyé dé gad.) Mennen’y alé. (Ba Kasiyis, toudous.) Alé, kanmarad. Ek sonjé Kaligila ofè’w tjè’y.

Twazienm patrisien, titak entjèt.
Men, la yo ka mennen-mwen la-a?

Kaligila
An bra lanmò, kouman. Ou bokanté lavi’w ba ta mwen-an. Mwen, man ka santi kò-a bon aprézan. Man pa menm ni vié gou san ta-a nan bouch mwen ankò. Ou djéri mwen. Es ou kontan, Kasiyis difet ou pé bokanté lavi’w ba ta anlòt, lè lòt ta-a non’y sé Kaligila? Aprézan, man viré paré pou alé an tout banboch.

Yo ka trennen twazienm patrisien-an kiles ka fè fòs toupannan i ka djélé.

Twazienm patrisien

Man pa lé. Men sé an lastik ki la.

Kaligila, chimérik an mitan sé djélé-a.
Talè, sé chimen-an asou lanmè-a ké kouvè èvè mimoza. Sé fanm-lan ké pòté wòb tafta. An gran siel fré ki ka bat kontel tjè ka bat, Kasiyis! Griyendan lavi-a!

Kasius paré pou sòti. Sézonia ka pousé’y toudous.

Ka viré dèyè, lamenm i sérié.

Lavi, kanmarad, si ou té enmen’y asé, ou pa té ké jwé’y tet-fòl toubonnman.

Yo ka ralé Kasiyis.
Ka viré vini pabò tab-la.

Ek lè ou ped, fok toujou ou péyé sa. (An tan.) Vini, Sézonia. (I ka tounen kò’y pa koté sé lézòt-la.) Pannan man la la palé la-a, an bel lidé man sé lé zot konnet vini an tet mwen. Jikaprézan, kouwonn-mwen té two biennéré. Pa an lapes ki ka lévé toupatou, pa yonn rélijion bourel, pa menm an matégouvelman, kikonk, ayen ki pé fè zot janbé lalinman tan ti-yich zòt. Gadé! Sé pou sa titak, man ka chaché filaplonnen véyativité ladestiné-a èvè ta mwen. Man lé di... man pa sav si zot konpwann mwen ( épi an ti griyendan.) kidonk, sé mwen ki pran plas lapès-la. ( Ka bokanté janjòl.) Men, péla. Mi Chéréa ka vini. Aprézan, sé wou, Sézonia.

I ka pran chimen déwò. Ka paret Chéréa ek primié patrisien-an.

SEN X

Sézonia ka kouri-alé vitman douvan Chéréa.

Sézonia
Kaligila mò.

I ka tounen kò‘y, konsidiré i té ka pléré, ka lonviyé an menm balan-an sé lézot-la kiles ka péla. Tout moun ka sanm sa ki estébékwé, men yo tout-la pou rézon yo ki ta yo.

Primié patrisien
Ou... ou sèten malè ta-a rivé? Sa pé pa fèt, talé-a, i té la ka dansé.

Sézonia
Jistiman. Fòsé-ta-a fini épi’y.

Chéréa, vitman ka pasé douvan yo tout ek ka viré bò Sézonia. Tout moun ka pé bouch.

Toudous.

Ou pa ka di ayen, Chéréa.

Chéréa, épi menm manniè dous-la.
Sé an gran malè ki rivé, Sézonia.

Kaligila ka paret flap épi ka alé pabò Chéréa.

Kaligila
Bay-la bel, Chéréa. ( I ka lélé anlè kò’y menm, épi i ka gadé sé lézòt la. Anrajé.) Eben! Nou mantjé’y. (Ba Sézonia.) Pa bliyé sa man di’w la.

I ka pran chimen déwò.

SEN XI

Sézonia ka gadé’y pati san di ayen.

Vié patrisien-an, an lEspwa aléliwon ka akoré.
I malad, Sézonia?

Sézonia, ka ba’y yan kout zié lahenn.
Awa, ti-jòlòt doudou-an-mwen, men sa ou pa sav la, sé ki boug tala ka dòmi dézèdtan chak lannuit ek lèrestan tan-an, enkapab pozé kò’y, i ka drivé adan sé galri chato’y-la. Sa ou pa sav, sa ou pa janmen mandé kò‘w-la, sé a ki sa boug ta-a ka sonjé pannan sé lè danjérez ta-a kiles ka koumansé dépi mitan lannuit pou bout épi woutounel soley-la. Malad? Awa, i pa malad. Sòf si ou tiré an tit anba bonnet-ou, èvè dotwa rimed tou, pou djéri tout sé ilsè-a ka kouvè nanm-li.

Chéréa, ou sé di i an lapenn.
Ou ni rézon, Sézonia. Nou sav Kayis...

Sézonia, pli vit.
Wi, zot sav. Men kontel tout sé moun-lan ki pa rété nanm, zot pé pa sipòté moun ki ni nanm an twop. Twòp nanm! Mi batmanman-an, sa pa vré? Alò, yo ka kriyé sa malkadi: sé pédan-an déchajé, yo kontan. (Epi an lòt janjòl.) Ou ja rivé enmen an moun, Chéréa?

Chéréa, ka viré li-menm.
Aprézan, nou ja two vié pou apwann fè’y, Sézonia. Epi, poudayè, sa pa sèten Kaligila ba nou tan fè’y.

Sézonia, ki ripran kò’y.
Sa vré. (I ka sizé.) Man té ja ka bliyé koumandman Kaligila-a. Zot sav jòdi-a, sé an jou yo tjébé ba lart-la.

Vié patrisien-an
Dapré almanna-a?

Sézonia
Awa, dapré Kaligila. I fè vini yonndé powet. I ké ba yo matjé an louvraj, bagay la-menm! anlè an lidé ki ta’y. I ka mandé sa ki powet an mitan zot, rantré vitman-présé nan kous-la. I nonmen espésialman jenn Sipion ek Métélis.

Métélis
Men, nou pa paré.

Sézonia, konsidiré i pa té tann, épi an lavwa plat.
An tout manniè, ké ni rékonpans. I ni séraj tou.( Sé lézot-la fè an ti-tjilé.) Man pé di zot konsa, bouchanbabra, ki yo pa sérié gwo sérié.

Ka paret Kaligila. I anrajé pasé pies dòt jou.
SEN XII

Kaligila
Tout bagay paré?

Sézonia
Tout. (Ba an gad.) Fè sé powet-la antré.

Ka paret, dé pa dé, an douzenn powet ki ka bay-désann adwet, tipa-tipa.

Kaligila
Eti sé lézòt-la?

Sézonia
Sipion ek Métélis!

Yo toulédé ka mété kò yo épi sé powet-la. Kaligila ka asiz an fon-an, agoch, épi Sézonia ek lèrestan sé patrisien-an. Ti-péla.

Kaligila
Téma: lanmò. Tan pou fè‘y: an minit.

Sé powet-la ka matjé aladéboulin anlè tablet-yo.

Vié patrisien-an
Ki moun ké jiri-a?

Kaligila
Mwen. Kouman pa ni asé?

Vié patrisien-an
Ho! wi. I ni plis ki asé.

Chéréa
Es ou adan kous-la, Kayis?

Kaligila
Lapenn pa vo. Ni lontan man ja matjé louvraj mwen asou téma ta-a.

Vié patrisien-an, présé.
Ola nou pé genyen’y?

Kaligila
An manniè mwen, man ka résité’y touléjou.

Sézonia ka gadé’y, langwas anlè’y.

Kaligila, blogodo.
Fidji-mwen ka jennen’w?

Sézonia, toudous.
Man ka mandé’w padon.

Kaligila
Ha! tanprisouplé, pa koumansé épi mes-titjatja’w la. Mes-titjatja‘w, anni fouté’y déwò. Wou, sa pa djè flouz sipòté’w, alé wè pou mès-titjatja’w-la!

Sézonia, toudous, ka wosé...
Ba Chéréa.

Man ka kontinié. Sé sel louvraj man matjé. Men osi, i ka pòté laprev, man sé sel awtis Wòm janmen konnet, sel-la, ou tann, Chéréa, ki ka fè akòdaj lidé’y èvè ajisman‘y.

Chéréa
Selman an zafè pouvwè sa yé.

Kaligila
Poutoulbon. Sé lézot-la ka kréyé pas yo pa ni pouvwa-a. Mwen, man pa ni bizwen louvraj: man ka viv. ( Blogodo.) Alò, sé mésié-a, zot fini?

Métélis
Nou paré, dapré-mwen.

Yo tout
Nou paré.

Kaligila
Bon, kouté mwen bien. Zot ké sòti an ran zot. Man ké ba an kout souflet. Primié-a ké koumansé lèkti’y. Konsa man ba kout souflet-la, i ké ni pou sispann lekti-a épi dézienm-lan ké koumansé. Yonn apré lòt konsa. Ta-a ki genyen-an, natirelman, ké ta-a pou kiles kout souflet-la pé ké diskoupé lekti louvraj-la. Paré kò zot. (I ka tounen pa koté Chéréa, épi, bouchanbabra.) Siktirasion nésésè nan tout bagay, menm nan lart.

Kout souflet.

Primié powet
Lanmò, lè, jik dèyè do sé bòdaj nwè-a...

Souflet. Powet-la ka maché-désann agoch. Sé lézot-la ké fè kon’y. Sèn mékanik.

Dézienm powet
Sé Trois Parques-la an fonfon kav-yo...

Souflet.

Twazienm powet
Man ka kriyé’w, lanmò o...

Souflet anrajé.

Katriyenm powet-la ka vansé épi i ka karé an manniè granpenteng-kozè. Souflet-la ka rarasonnen avan menm i palé.

Senkienm powet-la
Lè man té ti-manmay...

Kaligula, ka djélé.
Non! men ki liann-maré lanfans an tèbèdjé pé ni épi téma-a? Es ou lé di-mwen koté liannaj-la yé?

Senkienm powet
Men, Kayis, man pa fini...

Souflet kritjet.

Sizienm powet, i ka vansé, ka raklé gòj-li.
Aristoudbak, i ka maché maché‘y...
Souflet.
Sétienm powet, fidji’y matjé mistè.
Plodari-lantèman ki red ek simayé...

Souflet diskoupé.
Sipion ka vansé san tablet.

Kaligila
Tou’w rivé, Sipion. Ou pa ni tablet?

Sipion
Man pa bouzwen sa.

Kaligila

Ba mwen wè sa.

I ka machonnen souflet-li.

Sipion, toupré Kaligila, san gadé’y an zié,
épi an model lavanniz.

“ Lachas bonnè-a ki ka fè moun inosan,
Siel otila soley ka kannalé,
Banbòch touyonn ek koutja, dépalaj-mwen-an bwaré èvè lespwa malpapay!... ”

Kaligila, toudous.
Asé, ou lé? (Ba Sipion.) Ou bien jenn pou ou pé ja konnet sé bon lison lanmò-a.

Sipion, ka koutviyé Kaligila.
Man té bien jenn pou ped papa-mwen.

Kaligila, ka déviré (kò’y) blipman.
Annou, sé moun-lan, siktiré ran zot. An dibi powet sé an séraj ki two red ba gou mwen. Jik alè, man té ka sonjé gadé zot bò mwen kontel moun an bwaraj ek dèlè, man té la ka imajinen komkwa zot té key siktiré dènié masonn gad-kò mwen. Men, lapenn pa vo sa, ek man ké viré fouté zot anlè lis lennmi-mwen-an. Sé powet-la kont mwen, man pé di konsa chimen-an bout ba mwen. Sòti yonn dèyè lòt! Zot ké défilé douvan mwen toupannan zot ké liché tablet-zot-la pou détrasé anlè’y sé mak malélivé zot-la. Pran gad! Bay douvan!

Kout souflet miziré. Sé powet-la, kiles ka maché dwet, ka sòti, pa an chimen ki adwet, toupannan yo ka liché tablet gayak-yo-a.

Epi an lavwa toudous menm.

Zot tout la, sòti.

Bo lapòt-la, Chéréa ka tjenbé primié patrisien-an pa zépòl.

Chéréa
Tan-an rivé.

Jenn Sipion ki tann, ka bétikannen douvan lapòt-la épi i ka alé pa koté Kaligila.

Kaligila, an manniè mové.
Es ou pé pa fouté-mwen lapé-mwen, kon aprézan papa ka fè’y?

SEN XIII

Sipion
Annou, KayI s, tou sa initil. Man ja sav ou chwèzi.

Kaligila
Kité mwen.

Sipion
Man ké kité‘w, poutoulbon, padavwè man kwè man konpwann ou. Ni ba’w, ni ba mwen ki ka sitelman sanm ou, pa rété chap. Man ké pati lwen lwen ay chaché rézon tou sa. (An tan, i ka gadé Kaligila. Epi an janjòl téyat.) Adié, Kayis chè. Lè tout bagay ké bout, pa bliyé kijan man ja enmen’w.

I ka sòti. Kaligila ka gadé’y. I ka fè an jes. Men, i ka soukwé kò’y an manniè blogodo épi i ka viré vini anlè Sézonia.

Sézonia
Ki sa i di?

Kaligila
Sa two fò ba lespri’w.

Sézonia
Ki sa ou ka sonjé la-a?

Kaligila
A ta-a. Epi a wou tou. Men sé menm bagay la.

Sézonia
Ki sa ki fet?

Kaligila, ki la ka gadé’y.
Sipion tiré pié’y. Man fini épi zafè zanmitay. Men wou, man ka mandé kò mwen poutjisa ou la toujou...

Sézonia
Pas man an gou’w.

Kaligila
Awa. Si man té ka fè yo dépann-ou, man kwè man té ké konpwann.

Sézonia
Sa té key an dékoraj. Fè’y. Men es ou pé pa, oplipiti pannan an minit, kité kò’w alé pou viv lavi‘w?

Kaligila
Sa ja ka fè dotwa lanné man ka antrenné kò mwen viv lavi-mwen.

Sézonia
Sé pa kon sa man ka wè sa. Konpwann-mwen bien. Sa dwétèt sitelman bon viv ek enmen nan linosans tjè-a ki ta’w.

Kaligila
Chakmoun ka genyen linosans-li manniè i pé. Mwen, sé kouri dèyè sa ki ésansiel ki manniè mwen. Poudayè, tou sa pa ka opozé-mwen fè yo tjwé’w. (I ka ri.) Sa té ké kouwonnman tout tan-an man pasé asiz anlè fotey lanprè-a.

Kaligila ka doubout épi i ka fè glas-la vavoté. I ka maché tounen-wondi, dé bra’y, la ka pann, près san brennen, kontel an zannimo.

Sa bibilik. Lè man pa ka tjwé moun, man ka santi kò mwen touyonn. Pa ni asé vivan pou bakfoul linivè-a ek pran kouri dèyè lannuiyans. Lè zot tout la, zot ka fè mwen risanti an vwid jisbout san lalinman otila man pé pa gadé. Man bien selman an mitan sé kadav-mwen-an. ( I ka kalé kò’y douvan lodians-lan, kanté tibren pa douvan, lespri’y pa asou Sézonia ankò.) Yo, yo ka di lafranch-vérité, yo pa ka kouyonnen‘w, yo. Yo kon mwen. Yo ka èspéré mwen, yo ka présé mwen. ( I ka hochié tet-li.) Man ni dé granpentenng-kozé épi tel oben tel moun-mò kiles té djèlé dèyè mwen pou man té padonnen’y épi final di kont man té fè yo koupé lang-li.

Sézonia
Vini. Kouché kò’w bò mwen. Mété tet-ou asou boljounou mwen. (Kaligila ka obéyi.) Ou bien la. Tout bagay ka sispann kozé.

Kaligila
Tout bagay ka sispann kozé. Ou ka ègzajéré. Ou pa ka tann sé ti-bri-glenglen métalik ta-a? ( Tout moun ka tann yo.) Ou pa ka pèsivwè mil ti-wélélé ta-a ki ka dékalpiché lahenn-lan ka lonviyé-mwen, wousoulé?

Wélélé.

Sézonia
Pensonn té ké noz...

Kaligila
Wi, kouyonnad-la.

Sézonia

I pa ka tjwé. I ka rann an moun janti.

Kaligila
I asasinèz, Sézonia. I asasinèz lè i ka jijé yo dérèspèkté’y. Ho! Sé pa sé ta-a oti man dépann sé ti-bolonm yo oben papa-a ki ké asasiné mwen. Sé ta-a, yo konpwann. Yo épi mwen, yo ni menm gou-a nan bouch-yo. Men, sé lézòt-la, sé ta-a mwen fè lafèt épi yo-a, épi man mété adjendjen-an, man dévidjò douvan lògey-yo.

Sézonia, chalérèz.
Nou ké pran ba lavi’w, rété anpil moun ki enmen’w toujou.

Kaligila
Jou an jou, nonm-lan ka pisièté. Man fè sa ki té fo pou sa. Epi, annou bien palé, sé pa kouyonnad-la selman man ni kont-mwen, man ni osi lonnèté ek kouray sé ta-a ki lé biennéré.

Sézonia, menm jé.
Awa, yo pé ké tjwé’w. Oben alò tjèk bagay, ki sòti nan siel, té ké flanmen-yo avan yo sé menyen’w.

Kaligila
Sòti an siel! Pani siel, pòv fanm. ( I ka sizé.) Men poutji tou sa lanmou, blipman, sa pa té adan akòday-nou-an?

Sézonia, ki mété kò’y doubout ek ka maché.
Kidonk, wè’w dépann sé lézòt-la pa asé, kon sa fòk an plis, man apwann ki yo ké dépann-ou? Sa pa asé wousouvwè’w bougrel toubonnman, tjè‘w an chipontong, santi lodè dépannaj-ou-a lè ou ka monté asou bouden-mwen! Touléjou, man ka wè lanmò varé tibren plis chak jou tou sa ki an wou ni fidji an nonm.( I ka tounen pa koté’y.) Man vié, toupré vini led, man sav sa. Men, lentéré-a man ka pòté ba’w, ba nanm-mwen telman fòs, ki aprézan man sanfouté pamal si ou pa enmen-mwen. Man sé lé selman wè’w djéri, wou ki ti-manmay toujou. Ou rété an gran lavi douvan’w! E ki sa ou ka mandé ki pé pli gran ki an lavi antiè?

Kaligila, ka doubout epi i ka gadé’y.
Sa ja ka fè an tan ou la.

Sézonia
Sa vré. Men ou ké gadé-mwen koté’w, sa pa vré?

Kaligila
Man pa sav. Sel bagay man sav, sé poutji ou la: ba tout sé lannuit-tala otila dousinay-la té vif ek san lajwa, épi pou tou sa ou konnet di mwen.

I ka pran’y an mitan dé bra’y, ek épi lanmen‘y, i ka chalviré tet-li titak.

Man ni ventnévan. Sé an ti ayen. Men alè-tala otila lavi-mwen ka sanm mwen toufwazékant sitelman long, sitelman chajé èvè kadav, sitelman bout, ou ka rété dènié témwen-an. Ek man pé pa dérikonnet model tandres wontez-ta-a man ni pou vié fanm-lan ou ké divini an jou.

Sézonia
Di-mwen ki ou lé gadé-mwen koté’w!

Kaligila
Man pa sav. Sel bagay man sav, ek sé sa ki pli red, sé ki tandres wontez-tala, sé sel santiman inosan-an lavi-mwen ba-mwen jikalè.

Sézonia ka sòti kò’y an bra’y, Kaligila ka suiv li.
Sézonia ka kolé dò’y anlè’y, Kaligila ka mawoté’y.

Mié vodré dènié témwen-an disparet, non?

Sézonia
Sa pa ni pies potalans. Man kontan sa ou di-mwen-la. Men poutjisa man pé pa ba’w tibren adan bonnè-ta-a?

Kaligila
Ki moun ki di’w man pa biennéré?

Sézonia
Bonnè-a donan. Manjé’y sé pa dékalfonsay.

Kaligula
Alò, sa vé di, i ni dé model bonnè ek man chwézi ta sé asasinè-a. Davrè, man biennéré. Té ni an tan pannan kiles man té konpwann man té rivé jik an bout doulè-a. Eben! awa, ou pé rivé pli lwen ankò. Jikan bout labòday-tala, sé an bonnè malpapay ek bel ki ni la. Gadé mwen.

I ka tounen pa koté’y.

Man ka ri, Sézonia, lè man ka sonjé ki, pannan lanné, Wòm tout antiè fè siyak pou pa di non Drisila. Davrè, Wòm bèdji pannan lanné. Lanmou pa asé ba mwen, sé sa man konpwann alò. Sé sa jik jòdi man ka konpwann toujou toupannan man la ka gadé’w. Enmen an moun, sé asèpté vini vié koté‘y. Man pa kabab élivé lanmou-tala. Drisila vié fanm, té bien pli mal ki Drisila kadav. Nou ka konpwann ki nan nonm ka soufè padavwè moun-lan i enmen-an ka mò nan an sel jou. Men, vré doulè’y mwens frivòl: sé di rann kò’w kont ki chagrinman non pli pa ka diré. Doulè-a menm pa fouti ni an védi.
Wè sa, man pa té ni leskiz, ankò mwens lonbraj an lanmou, ni rantjè mélankoli-a. Man pa ni ayen pou tiré kò-mwen nan tjabatjou ta-a. Men jodi-a, mi mwen lib pasé man té lib ni dotwa lanné di sa, mi man soti anba ladjoukann souvini ek véglaj. (I ka ri an manniè chalérèz.) Man sav ayen pa ka diré! Sav sa! Nou sé dé oben twa moun nan Listwa ki pasé pa la, ki mennen jik an bout, bonnè déman-ta-a. Sézonia, ou suiv jik an bout an trajédi bien bililik. Lè-a rivé ba’w pou twel-la bésé .

I ka viré pasé dèyè’y épi i ka pasé avanbra’y alantou kou Sézonia.

Sézonia, lapè anlè’y.
Kidonk, es sé bonnè ou ka kriyé sa, mové libèté ta-a?

Kaligila, an mizi an mizi
ka krazé épi bra’y majòl Sézonia.
Ou pé sèten di sa, Sézonia. San li, man té té ké an nonm ki kontan. Gras a li, man trapé pouvwa wè-douvan-an, lédié ka ba boug-la ki touyonn.(I ka vini djigidjik, an mizi an mizi, ka tranglé Sézonia kiles ka kité kò’y alé san gawoulé, dé lanmen’y douvan akwédi an lofrann. I ka palé ba’y, kanté asou zorey-li.) Man ka viv, man ka tjwé, man ni pouvwa dépalan krazè-a, bò kiles ta kréyatè-a ka paret kontel an makakri. Mi sé sa, viv biennéré. Bonnè-a sé sa, délivrans odiez-tala, méprization ta-a ki toupatou, san-an, lahenn alantou-mwen, karantenn san marasa nonm-lan ki ka tjenbé tout lavi’y anba zié’y, lajwa san lalinman asasinè-a ki pa konnet pran séraj-li, lojik gayak-tala kiles ka pilé lavi anlò nonm ( I ka ri), kiles ka dérayé’w, Sézonia, pou anbonni an final di kont layonnté sanfini-a man lé-a.

Sézonia, ki ka brennen an manniè malangi.
Kayis!

Kaligila, djigidjik menm.
Non, fòk pa man ni tandres. Fòk fini épi sa davrè tan-an ka kouri. Tan-an ka kouri, Sézonia chè!

Sézonia ka rélé-toufé. Kaligila ka trennen’y anlè kabann-lan otila i ka ladjé’y.
Toupannan i la ka gadé’y akwédi i garé, i ka di’y kon sa épi an lavwa rak.

Wou tou, ou té fotif. Men tjwé moun, sé pa la dékoraj-la yé.

SEN XIV

I ka vavoté, chouboulé, ka alé pabò glas-la.

Kaligila
Kaligila! Wou tou, wou tou, ou fotif. Alò, sa pa vré, titak plis, titak mwens! Men ki moun té ké ni toupé kondané-mwen nan limonn ta-a san misié li jij, otila pensonn pa inosan! (Epi tout fòs délala-a, ka kolé-séré anlè glas.) Jijéwè, Hélikon pa vini. Man pé ké ni lalin-lan. Men fout sa rak lè ou ni rézon, fout sa rak lè ou ni pou alé jik an bout bagay-la. Davwè, man pè alé jik an bout bagay-la. Bri zam! Sé linosans ki la ka paré laviktwè‘y. Poutji man pa a laplas yo! Man pè. Mi dégou, apré ki ou poté mépri ba sé lézòt-la, poté menm kraponni-a nan fonfonn nam-ou. Men sa pa ka fè ayen. Lapè, li tou, i pa ka diré. Man ké ritouvé gran vwid ta-a otila tjè-a ka kalmisiré kò’y.

I ka tjilé titak, ka déviré pabò glas-la. I ka sanm sa ki pli nofwap. I ka rikoumansé palé, men kou ta-a, lavwa’y ki pli ba ek pli sérié.

Tout bagay ka sanm sitelman anmayé. Poutan, tout bagay sitelman san ganm. Si man té trapé lalin-la, si lanmou té asé, tout bagay té key bokanté larel. Men, ki koté man pé kalmisiré laswèf-ta-a? Sa ki tjè-a, sa ki bondié-a ki té ké ni ba-mwen pwofondè an gran-létan? (Ka ajounou, ka pléré.) Ayen nan limonn ta-a, ni nan lòt-la, ki a wotè mwen. Poutan, man sav, ek wou tou, ou sav (I ka lonjé lanmen’y pa koté glas-la toupannan i ka pléré.), fodré selman sa-ki-pé-pa-fet la, isit. Sa-ki-pé-pa-fet! Man chaché’y jik pabò liziè limonn, an fonfonn kò-mwen menm. Man lonjé lanmen-mwen (ka djélé), man ka lonjé lanmen-mwen ek sé wou man ka jwenn, yen ki wou douvan mwen, ek ba’w, man bakfoul épi lahenn. Man pa pran chimen-an ki té fo, man pa ka rivé fè ayen. Libèté-mwen pa bon libèté-a. Hélikon! Hélikon! Ayen! poko ni ayen. Ho! lannuit-tala chajé! Hélikon pé ké vini: nou ké fotif pou nanni! Lannuit-tala chajé kontel doulè limanité-a.

Bri zam ek chwichwit ka bay nan koridò-téyat-la.

Hélikon, ka paret flap an fon-an.
Pran gad, kayis! Pran gad!

An lanmen pensonn pa ka wè ka foré Hélikon.
Kaligila ka viré mété kò’y doubout, ka pran an fotey owatè an lanmen’y épi i ka bòdiyé bò glas-la, toupannan i ka souflé. I ka gadé kò’y, ka fenté an solibodouvan épi, konsa i wè marasa’y brennen menm manniè ki’y nan glas-la, i ka vréyé fotey-la alavòl anlè’y pannan i ka djélé:

Kaligila
Ba listwè, Kaligila, ba listwè.

Glas-la ka pété ek, an menm balan-an, pa tout sé lapòt-la, ka paret, zam-yo an lanmen yo, sé konplositè-a. Kaligila ka dwetpitjet douvan yo, an griyendan déman anlè fidji’y. Vié patrisien-an ka bay an kou an do, Chéréa an mitan fidji menm. Griyendan Kaligila ka tounen wotjet. Yo tout ka lenndé’y. Adan an dèniè wotjet, Kaligila, ki la ka ri, ki la ka rélé, ka djélé:

Man vivan toujou!

Twel

Connexion utilisateur

CAPTCHA
Cette question sert à vérifier si vous êtes un visiteur humain afin d'éviter les soumissions automatisées spam.